In België maakt niemand zich druk om plaatjes van Zwarte Piet op strooigoed

Nederlandse supermarkten nemen langzaam aan een duidelijkere positie in het Zwarte Piet-debat in. Jumbo zet sinds dit jaar naast de klassieke Zwarte Piet, ook witte Pieten op de verpakkingen van hun sinterklaassnoep, bij Boni draagt de knecht van Sinterklaas niet langer oorringen, Plus gebruikt geen afbeelding maar een silhouet van Piet voor haar winkeldecoratie en bij Albert Heijn, die vorig jaar de gitzwarte Piet al weerde uit decoraties en reclamefolders, kunnen klanten kiezen uit snoepverpakkingen met een zwarte Piet, een roetpiet, een blanke Piet of helemaal geen Piet. Dit onderwerp zal Belgische supermarkten en snoepproducenten een worst wezen. Hoe komt dat?

Ik heb mijn hele leven in België gewoond, waar Zwarte Piet ook rode lippenstift, een afropruik en een pakje draagt dat lijkt op het tenue van bedienden uit achttiende eeuw. Het gros van mijn Belgische landgenoten begrijpt geen hout van de heetgebakerde pietendiscussie in Nederland. Met klapperende oren volgen ze het nieuws over aangevallen kinderpieten, bedreigingen, rellen in het bijzijn van kinderen, stroopwafelpieten en zwartepietloze sinterklaasfeesten op scholen.

Het debat heeft tot ver buiten de grenzen van Nederland effect gehad. In Suriname werd Zwarte Piet vorig jaar vervangen door een blauwe fee met reuzenlolly's en netkousen en Spanje is haar Driekoningen-traditie ineens ter discussie gaan stellen.

In België daarentegen, een land met bijna exact dezelfde Sinterklaastraditie als Nederland, lijkt het tegenovergestelde te gebeuren. Vorig jaar, toen in Nederland de storm op zijn hevigst was, lanceerden horecabazen in Sint Niklaas, de Belgische thuisstad van de Sint, een zeer blond Sinterklaasbier en een extreem donker Zwarte Pietbier. Daar kwam zo goed als geen tegenreactie op. Deze week nodigde de Antwerpse ambtenaar Koen Kennis met een grote smile op zijn gezicht alle Nederlanders die de "belachelijke discussie" beu zijn uit om in België Sinterklaas te komen vieren.

Kwinten Van de Veire, die werkt bij het Interfederaal Gelijkekansencentrum in België, vertelt me dat er dit jaar nog geen enkele klacht is binnengekomen over Zwarte Piet. Vorig jaar wel, maar ook niet ontzettend veel, en al helemaal niks over het stereotype beeld van piet op snoepverpakkingen en in de reclamecampagnes van supermarkten.

Hoewel het Sinterklaasverhaal in België in grote lijnen overeenkomt met het Nederlandse, is het snoepgoed wel een beetje anders. Sints knecht gooit niet met pepernoten, taaitaai of schuimpjes maar met 'nic-nac'jes', 'ijsbergskes' en 'Mariaatjes'. Rond Sinterklaas gaan bakkers en supermarkten massaal klaaskoeken en chocoladepoppen van Sint en Piet maken. De beeldjes van Piet hebben afro's, rode lippen en felgekleurde pakjes. Geen enkele chocolatier, banketbakker, snoepgoedfabrikant of supermarkt overweegt om daar iets aan te veranderen.

Toppatissier Joost Arijs uit Gent vertelt me zelfs dat hij de commotie rond Zwarte Piet belachelijk vindt: "Zwarte Piet is al ons hele leven zwart, hij heeft al altijd kroeshaar en rode lippen gehad, dus waarom zou dat moeten veranderen? Geen enkele klant klaagt erover en de verkoop blijft even goed gaan." Bij chocolatier Darius zijn ze van mening dat het debat Hollandse zever is: "Onze hele industrie lacht om Nederland. Piet is al honderd jaar zwart. Het is toch niet omdat een klein groepje mensen zich aan zijn uiterlijk ergert, dat de meerderheid zich moet aanpassen? Daarbij, het is maar fictie hè, een verhaaltje, niet te verwarren met de realiteit."

Ook bij supermarktketens Colruyt en Delhaize is het onderwerp nog niet ter tafel gekomen. Bij beide winkels word ik een aantal keer doorverbonden en de conclusie is dat er nog niet echt over het beeld van Zwarte Piet op verpakkingen gesproken is. Snoepfabrikant LU stuurt me een standaardmailtje terug met de boodschap dat ze "mijn suggestie naar de productverantwoordelijke zouden doorsturen". Meer hebben ze er niet over te zeggen.

Hoe komt het dan dat Belgen veel meer dan Nederlanders geneigd zijn om het uiterlijk van Zwarte Piet weg te lachen? Mist mijn geboorteland mondige, zwarte Vlamingen die hierover discussie willen voeren of zijn er andere dingen aan de hand?

Een mogelijke verklaring voor het gebrek aan tegenstand in België is dat de traditie toch behoorlijk verschilt. In België is Sinterklaas een feest dat uitsluitend door kinderen wordt gevierd. Pakjesavond bestaat niet. Kleine grutten zetten net als in Nederland hun schoen met daarin een wortel, een biet of suikerklontjes voor het paard. Ze zetten daar naar een goeie Belgische gewoonte een ijskoude pint voor Sint en Piet bij.

Maar de figuren verdwijnen zo goed als uit ons leven vanaf het moment dat we ontdekken dat ze onderdeel uitmaken van een folkloristische leugen van topformaat. De meeste kinderen begraven hun gezicht een paar dagen in kilo's Sinterklaassnoep om dat trauma te verwerken, en reduceren vervolgens het hele feest tot een vage jeugdherinnering; een idiote grap waar ze als kind ingestonken zijn. Ze merken enkel nog op dat het bijna Sinterklaas is als er plots weer klaaskoeken en artisanale chocoladepoppen bij de bakker liggen.

Dit is niet zomaar een klein verschil. Het heeft een gigantische invloed op hoe een volk een feestdag omarmt.

Ikzelf had bijvoorbeeld twaalf jaar lang een Sinterklaasloos bestaan geleefd totdat ik naar Nederland verhuisde. In de week van 5 december vroegen al mijn Amsterdamse vrienden me waar ik Sinterklaas zou gaan vieren. Ik kon ze niet serieus nemen.

Had Sinterklaas een even prominente rol gespeeld in België, dan had het ons misschien nauwer aan het hart gelegen. Dan stonden we op straat te schreeuwen naar onze zwart geschminkte minister Reynders tijdens de jaarlijkse 'Noiraud'-stoet in Brussel. Dan kleurden we misschien ook verwoed de gezichten van onze Pieten paars en roze, of verkleedden we hen als een gigantische Luikse wafel in plaats van als slaaf. Maar het is niet zo, dus het gebeurt niet.

Luther Spillaert, een politiek geëngageerde Vlaming met Congolese roots, is zelf ook geen voorstander van de Nederlandse pietendiscussie: "De hele discussie is zwaar overdreven en onnodig. Ik voel me niet beledigd. Zwarte Piet was in het begin misschien racistisch, maar nu heeft hij een andere connotatie gekregen. Niemand kijkt spottend naar Zwarte Piet. In plaats van daar energie in te stoppen, moet er meer gebeuren om het echte racisme te bestrijden en discriminatie van deze tijd tegen te gaan, niet dat van vroeger."

Er zijn enkele Belgische initiatieven die wél verandering willen. Movement X bijvoorbeeld, die onder leiding van Dyab Abou Jahjah actie voert. Actiegroep Pietenplan Vlaanderen bestaat ook, maar heeft op Facebook niet meer dan 300 likes weten te verzamelen.

Ze bestaan dus wel, de Vlamingen (zowel blank als gekleurd) die serieuze vragen stellen als ze naar de afbeelding van Zwarte Piet op hun speculaasverpakking kijken, en beschaamd hun ogen wegdraaien als ze aan een buitenlander bevestigen dat ze inderdaad een kinderfeest hebben waarbij een blanke man zich verkleedt als een karikaturale donkere knecht die in een slavenpakje danst naar de pijpen van een rijke, blanke man en stoute kinderen in een zak stopt. Ze zijn alleen niet zo haastig om die dubieuze gevoelens verbaal aan de man te brengen. Belgen zijn minder mondig en hebben de neiging om hun gevoelens niet te verwoorden, maar ergens binnenin te laten wegrotten in de hoop dat ze zo wel zullen verteren.

En zo gebeurt het af en toe dat er een kleine verandering in de Belgische traditie sluipt. Zonder een protest vooraf, wisselden in 2012 een Antwerpse Sint en Piet spontaan van huidskleur en in de nieuwe Sinterklaasfilm van Ketnet is Zwarte Piet gemoderniseerd: hij draagt geen gouden oorringen, rode lippenstift of kroeshaar meer, maar wel sportschoenen en sneakers. De acteur is blank en zijn gezicht zal onder de roetvlekken zitten.

Discussie over racistisch snoep en hun verpakkingen gaan aan België voorlopig nog voorbij. In Nederland is het een broodnodige marketingtruc van supermarktketens: de meningen over het uiterlijk van de traditionele Zwarte Piet zijn hier zo hevig verdeeld dat een kamp kiezen gelijk zou staan aan klanten verliezen. De nieuwe verpakkingen moeten ervoor zorgen dat elke klant, ongeacht zijn huidskleur of standpunt in het debat, zich er thuis blijft voelen. Winkelaars hoeven niet alleen te kiezen tussen pepernoten met truffel, chocola, yoghurt of 'naturel', maar de verpakking die je in je winkelmand kiepert is indirect een representatie van je positie in het debat rond Zwarte Piet en rassendiscriminatie. Dat maakt een supermarktbezoek ineens stukken meer zwaarbeladen, zeker als je vlak voor sluitingstijd snel een zak taaitaai wil halen, maar nog geen beslissende knopen hebben doorgehakt in het Zwarte Piet-debacle.