Pizza maken in de gevangenis is net zo lastig als je denkt

Je realiseert je niet hoe moeilijk het is om in een gevangeniscel te moeten koken totdat iemand het je vertelt. Carmelo Musumeci is zestig jaar oud en zit momenteel een levenslange gevangenisstraf uit in de zwaarst beveiligde gevangenis van Italië. Hij is beroemd om een techniek waarmee hij water kan laten koken met behulp van de elektrische bedrading van een gloeilamp. Zoals de ex-gangster zelf zegt: "Het is heel erg link. Maar af en toe was ik zo wanhopig dat ik de alcohol uit mijn aftershave verbrandde om mijn koffie mee op te warmen."

Net als een aantal andere gevangenen in zwaarbeveiligde Italiaanse gevangenissen was Musumeci betrokken bij het gevangeniskookboek Cooking in Maximum Security, dat werd gepubliceerd door StampaAlternativa, een kleine onafhankelijke Italiaanse uitgeverij. Het doel van het boek is om ervaringen van gevangenen te delen die gaan over de harde realiteit van koken in een cel. En het laat de lezer ook iets zien van de omstandigheden in Italiaanse gevangenissen, met de vochtige muren en twee keer zo drukke bezetting als eigenlijk de bedoeling is.

Tijdens een telefoongesprek met de redacteur van het boek, Matteo Guidi, vertelt hij dat er meer problemen bij komen kijken dan alleen een gebrek aan pannen, ovens en keukengerei – iets waar je als vrij mens niet eens bij stilstaat. Maar de problemen beginnen nog ver daarvoor, door de regels die de gevangenen worden opgelegd. Die regels verbieden bijvoorbeeld dat gevangenen ook maar iets mogen ontvangen dat als wapen kan dienen, en soms worden ook etenswaren zoals vis niet eens toegestaan – blijkbaar kan vis worden gebruikt om geheime boodschappen of drugs in te vervoeren. En sommige gevangenen hebben geprobeerd zichzelf te laten stikken in een graat.

Ik wilde meer weten en ging zelf met gedetineerden praten. "Makkelijker gezegd dan gedaan," waarschuwde Matteo mij. Het kostte me vier maanden om een afspraak te regelen. Ik kreeg te maken met Italiaanse bureaucratie en besloot uiteindelijk gewoon een doodnormale brief te sturen.

Michelangelo Timpani is de enige schrijver van die op dit moment vrij is. Ik belde hem op en vroeg hem wat hij het meest mist van die 23 jaar koken in de gevangenis. "Blikken tomaat," antwoordde hij zonder te aarzelen. Niet vanwege de tomaten zelf, maar in de afwezigheid van messen kwamen de tinnen deksel goed van pas. "Dankzij die deksels konden we vlees en aardappelen schillen en spek snijden. Het was echt een zegen."

Maar dat duurde niet lang. Op een dag besloot de directeur dat de deksels niet veilig waren en verving hij de blikken door plastic verpakkingen. "We kregen toen wel plastic messen, maar die braken heel gemakkelijk. Tijdens het schillen van een enkele aardappel sneuvelde er al een stuk of drie, dus het was onmogelijk om iets gedaan te krijgen."

Naarmate ik meer brieven terugkreeg, ontdekte ik dat de problemen die Timpani beschreef vrij gebruikelijk waren. Pasquale De Feo zit al sinds 1992 vast, en hij legde de situatie uit in zijn mooie handschrift: "Koken was voor mij altijd erg moeilijk, want je bent afhankelijk van wat wel en niet mag van de directeur. Sommige bewakers zijn goede mensen, maar sommige zijn ook echt pestkoppen." En als je daarmee zit opgescheept heb je geen andere keus dan kijken hoe je daaromheen kan werken. Dus toen messen verboden werden, haalden gevangenen de beschermlaag van de kastjes uit hun cel en wreven die net zo lang over de muur tot het scherp genoeg was om als mes te gebruiken.

Uit de brieven leerde ik ook dat gevangenen vaak gek zijn op bakken. Het is een tijdrovende bezigheid en dat komt goed uit in de gevangenis; de meesten vervelen zich dood de hele dag. Ugo De Santis, die achttien jaar doorbracht in een zwaarbeveiligde gevangenis en nu voor het Rode Kruis werkt, vertelt: "Het voorbereiden van een taart kost tijd, je hoeft dan een paar uur nergens anders aan te denken." En niet alleen het maken kost tijd – als je eenmaal besloten hebt dat je wil bakken, moet je vooruit plannen, een boodschappenlijstje maken, dit indienen bij het management, toestemming vragen. En dat elke keer weer.

Maar cellen zijn niet uitgerust met een oven, dus die moesten de gevangenen zelf maken. De Feo beschrijft hoe zo'n zelfgemaakte oven in elkaar wordt geflanst: "We verzamelden zilverpapier uit sigarettenpakjes en bekleden daarmee de binnenkant van een kastje. Dan maakten we een gat in de onderkant en zette daar een klein campinggasstelletje onder."

Maar er zijn meer creatieve manieren om een oven te maken. Anderen plaatsten hun stoel boven een brandertje en gooiden er een deken overheen om alles warm te houden. Dit is niet alleen heel erg gevaarlijk, maar ook illegaal.

Maar als je brood of pizza wilt maken, wordt het nog ingewikkelder – hiervoor moet het deeg rijzen en dat moet op een warme plek. Cellen zijn vaak erg vochtig, dus de enige geschikte plek hiervoor blijkt bovenop de televisie te zijn.

We kunnen echt iets leren van deze verhalen. Het boek verhoogt het bewustzijn over de omstandigheden in de gevangenis, maar ook over de benadering van voedsel in onze samenleving. Koken is volledig opgeblazen, en in de gevangenis moet je wel terug naar de basis. Gevangenen moeten sparen voor een maaltijd en begrijpen de waarde van samen eten. De meeste mannen in de gevangenis kunnen niet koken, dus elke afdeling heeft gemiddeld één kok per vier cellen. Dit bevordert ook de gezelligheid. Koken helpt de gevangenen om een doel te vinden: "Ik kookte om mijn lichaam te kunnen voeden," zegt Musucemi. "Nu kook en eet ik om te blijven bestaan."