Waarom heet een berehap in Limburg een spoetnik?

Een gehaktbal die in schijven is gesneden en op een stok is geprikt met grote uienringen ertussen, gefrituurd en geserveerd met een lading saus erbij is in mijn ogen (en die van de rest van Limburg) een spoetnik. Die eet je met curry.

Voordat iedereen denkt dat dit een friet/patat-discussie gaat worden: wees niet bang. Als geboren en getogen Limburger wist ik niet beter dan dat heel Nederland bij de snackbar een spoetnik bestelde, tot ik voor mijn studie naar Tilburg verhuisde. Als arme student belandde ik al tijdens mijn eerste week in de snackbar, waar ik met volle overtuiging een spoetnik bestelde. Ik had al de hele middag zitten watertanden bij het idee aan die gefrituurde gehaktbal met krokante uien, zwartgeblakerd door het borrelende vet. Maar het meisje achter de toonbank keek me vreemd aan en zei dat ze die snack niet kende. Ik keek in de vitrine en zag daar toch echt een spoetnik liggen, dus die wees ik aan. "Met satésaus?" vroeg ze tot mijn verbazing. "Nee met curry natuurlijk!" zei ik bijna kwaad, en toen keek ze me helemaal aan alsof ik gek geworden was.

Ook toen ik daarna naar Amsterdam verhuisde kon ik de spoetnik nergens vinden. En dat bevalt me nog steeds maar niks. Natuurlijk, ik weet dat er heel wat trivialere dingen zijn om je druk over te maken, maar deze snackkwestie liet me niet los.

Waarom kent de rest van Nederland de spoetnik als berehap, die je eet met satésaus?

Ubel Zuiderveld is gespecialiseerd in fastfood en schreef zelfs een boek over snacks: Nationaal Snack Handboek. Ubel vertelt me dat de snack in de jaren zeventig al in Groningen in de snackbar van Appie Dokter werd verkocht onder de naam 'tipsy', maar dat de gehaktuienstokjes pas in de jaren negentig op grote schaal werden gefabriceerd, onder de naam berehap, een verwijzing naar de poot van een beer. Op een gegeven moment ontstond er een probleem tussen fabrikanten Mabos en Van Lieshout, die allebei het recht op de naam claimde. Mabos won de discussie en is nu de officiële fabrikant van deze snack – de gehaktuienstokjes die uit deze fabriek komen, heten berehap. Als een vergelijkbare snack niet uit die fabriek komt, krijgt het een andere naam. Een conclusie die ik dus kan trekken is dat snackbars uit Limburg geen inkopen doen bij Mabos.

Ubel vertelt me ook nog dat hij na de verschijning van zijn boek op een verhaal stuitte over de ontstaansgeschiedenis van deze snack, maar hij weet niet zeker of het een broodje aap beer is. Tijdens het debat De Eeuwige Verleiding van de Snack afgelopen juni in Rotterdam hoorde Ubel een verhaal aan van een fotograaf, die beweert dat de samenstelling van de gehaktballen met uien op een stokje allemaal is begonnen op Texel. Daar zou een horecaondernemer zijn, 'Frits de IJsbeer', die zichzelf de geestelijk vader van de berehap noemt. Frits de IJsbeer beweert dat hij op het Texelse strand een partij aangespoelde bevroren gehaktballen aantrof die er niet meer zo lekker uitzagen, en daar wel iets mee wilde doen. Om een eventuele vieze bijsmaak te verdoezelen, sneed Frits de IJsbeer de gehaktballen in schijfjes en stopte hij er uienringen tussen, et voilà, de berehap was een feit.

Uien gebruiken om het gebrek aan versheid te verdoezelen is niet vreemd – het is bijvoorbeeld ook de historische reden waarom zoute haring vaak wordt gegeten met uitjes.

Nu we weten hoe het zit met de naamgeschiedenis van de berehap/spoetnik, blijft de vraag waarom de een het eet met satésaus en de ander met curry. Ubel heeft wel een idee. In het noorden van ons land zou men zoet boven pikant verkiezen, vandaar de satésaus. Maar in Limburg is altijd al sprake geweest van meer Duitse invloeden, en dat is ook waar currysaus oorspronkelijk vandaan komt. Ook niet gek dus dat in Venlo al sinds eind jaren zestig de curry-fabriek (Hela) staat.

Ubel is zelf Groninger en zegt de berehap ook echt liever met satésaus te eten dan met curry. Net als de friet/patat-discussie zit ook hier een verschil tussen boven en onder de rivieren, maar friet is gewoon patat en patat is gewoon friet. Een berehap is geen spoetnik (en andersom) omdat-ie wordt gekenmerkt door de saus die erbij wordt geserveerd. Ik kan natuurlijk wel een berehap met curry bestellen, maar dat is nooit zo buitenaards lekker als een spoetnik.