Gezichtsherkenning stuit in China op steeds meer weerstand

In oktober 2019 kreeg de Chinese Guo Bing een berichtje op zijn telefoon dat hij niet bepaald zag aankomen. Het was van een dierentuin in Hangzhou, waar hij een jaarabonnement had. Hij kreeg de mededeling dat als hij voortaan naar binnen wilde gaan, hij zijn identiteit niet meer hoefde te bevestigen met zijn vingerafdruk – dat zou voortaan op basis van gezichtsherkenning gaan.

Het werd gebracht als iets ontzettends handigs. Maar Guo, een universitair hoofddocent rechtsgeleerdheid aan de Zhejiang-universiteit die zich veel bezighoudt met privacy, wilde meteen zijn geld terug.

Dat weigerde de dierentuin, waarop Guo een rechtszaak besloot aan te spannen. Het werd de eerste rechtszaak ooit in China tegen deze manier van identificatie, waarbij gezichten met beeldbanken worden gematcht.

Een jaar later, op 20 november 2020, oordeelde de rechter dat de dierentuin niet zomaar beelden van de gezichten van bezoekers mag opslaan zonder toestemming. Het vonnis werd met gejuich onthaald op social media. “Het gemak van geavanceerde technologie gaat ten koste van je privacy,” aldus een populaire reactie op Weibo. “We kunnen ook ‘nee’ zeggen.” 

Guo kreeg een bescheiden compensatie ter waarde van omgerekend zo’n 130 euro. Belangrijker was dat de zaak een grote stap was voor de privacy van de 1,4 miljard inwoners van China. Niet dat het staatstoezicht van de Chinese overheid hiermee ineens kon worden teruggedrongen, maar volgens deskundigen zou het wel degelijk kunnen helpen tegen bedrijven die gegevens verzamelen voor commerciële doeleinden.

“We hopen dat deze zaak een wake-upcall is voor techbedrijven,” zegt Ma Ce, een partner van Kin Ding Law die Guo bijstaat, tegen VICE. “Het grote publiek zal vanwege deze uitspraak makkelijker een vuist kunnen maken tegen het verzamelen van biometrische gegevens.”

Guo Bing klaagde de dierentuin niet aan omdat er ongeoorloofd gebruik werd gemaakt van zijn biometrische gegevens, maar omdat er contractbreuk was gepleegd. Zijn advocaat Ma zegt namelijk dat dat eerste weinig zin heeft, zolang er geen wetten tegen het verzamelen van biometrische gegevens bestaan. Van contractbreuk was in ieder geval wel sprake: voor hun jaarabonnement hadden Guo en zijn vrouw foto’s van zichzelf geleverd, maar die werden vervolgens zonder hun toestemming gebruikt voor de nieuwe gezichtsherkenningstechnologie.

De volksrechtbank van het district Fuyang oordeelde dat de dierentuin de foto’s moest verwijderen. Een paar andere claims van Guo werden verworpen, waaronder de eis dat de dierentuin al hun biometrische gegevens zou verwijderen onder het toeziend oog van een derde partij – waaronder de beelden van hun gezicht en hun vingerafdrukken. Guo ging op 30 november in hoger beroep.

In China duikt op steeds meer plekken gezichtsherkenningssoftware op, van betaalapps tot wooncomplexen. Omdat er geregeld misbruik wordt gemaakt van dit soort technologie en er datalekken plaatsvinden, hebben Chinese burgers er steeds minder vertrouwen in. In 2019 bleek uit een enquête onder 6154 mensen dat 70 procent van de respondenten zich zorgen maakte om datalekken bij gezichtsherkenningstechnologie in openbare ruimtes.

China lijkt zich daar wel degelijk iets van aan te trekken. Het land is bijvoorbeeld bezig wetten op te stellen voor persoonlijke gegevensbescherming en databeveiliging, waardoor gezichtsherkenning alleen nog maar gebruikt kan worden voor de openbare veiligheid. En het eerste burgerlijke wetboek van China, waar onder andere een artikel in zit voor de bescherming van persoonlijke gegevens, zal volgende maand in werking treden. China zal bovendien de bestaande regels rondom het verzamelen van gevoelige, persoonlijke gegevens gelijkstellen aan andere nationale wetten.

“Het verbaast mensen waarschijnlijk dat de Chinese regering er überhaupt iets aan wil doen,” zegt Jeremy Daum, senior fellow aan het Paul Tsai China Center van de Yale Law School. “Maar elke regering bestaat ook uit mensen die zelf gewoon een gezin hebben, en de problematiek echt wel begrijpen. Als regering wil je ook gewoon dat mensen het idee hebben dat je er voor ze bent. Zelfs in China.”

“De Chinese wet trekt zich ook heus wat aan van de publieke opinie,” gaat hij verder. “En als het publiek zich meer zorgen gaat maken om bepaalde zaken — en dat is zeker het geval — dan zal de wetgeving zich daar ook vroeg of laat op aanpassen.”

Guo Bing is niet de enige die in het verweer komt tegen het ongeoorloofde gebruik van surveillancetechnologie. Lao Dongyan, docent rechtsgeleerdheid aan de Tsinghua-universiteit, is een andere prominente stem die het bewustzijn wil vergroten rondom dit soort schendingen. Eerder dit jaar stuurde ze een brief naar haar eigen woningbeheerder, omdat er een systeem geïnstalleerd zou worden dat de gezichten van de bewoners zou scannen.

“Dat er zoveel gezichtsherkenningstechnologie wordt ingezet, is eigenlijk een soort uitbuiting van de stille meerderheid,” zei Lao tegen The Paper. “Als je je er niet tegen probeert te verzetten, weet je ook niet of je er iets aan kunt veranderen.” Haar woningbeheerder ging er uiteindelijk mee akkoord dat bewoners zelf zouden mogen kiezen of ze het complex konden betreden met een kaart, hun telefoon of gezichtsherkenning. De stad Hangzhou, waar veel grote techbedrijven zitten zoals Alibaba, overweegt woningbeheerders te verbieden om biometrische gegevens van hun bewoners te vragen. 

Ook de iPad-achtige apparaten genaamd Dragonfly, waarmee klanten kunnen betalen door alleen maar naar een camera te kijken, stuiten op veel weerstand. Het systeem erachter  komt van de Ant Group, een dochteronderneming van Alibaba, en werd voor het eerst gebruikt in 2017 in een KFC in Hangzhou. Volgens deskundigen die The Wall Street Journal sprak, storen mensen zich vooral aan het omslachtige aanmeldproces en zijn ze bezorgd over mogelijk misbruik van hun gegevens.

Daarnaast is een recent plan van de Zuid-Chinese stad Dongguan opgeschort. Het idee was om mensen in openbare toiletten pas wc-papier te geven nadat hun gezicht was gescand, omdat er veel wc-papier gejat werd, wat op social media tot veel ophef leidde. 

De wetten zullen de Chinese burgers volgens Daum niet beschermen tegen de grootste gluurder van allemaal: de Chinese regering. De Communistische Partij houdt immers graag zijn volk goed in de gaten. “Wanneer het erop aankomt, gaat openbare veiligheid altijd boven persoonlijke privacy,” zegt hij.

De massasurveillance van de Chinese regering komt misschien nog het heftigst tot uiting in de westelijke regio Xinjiang. Daar is een uitgebreid netwerk opgebouwd om de Oeigoeren en andere moslimminderheden in de gaten te houden, zogenaamd om terrorisme te voorkomen.

Xiao Qiang is onderzoeker aan de Berkeley School of Information van de Universiteit van Californië, die zich richt op technologie en mensenrechten. Hij zegt dat hoewel het voor bedrijven moeilijker zal worden om gezichtsherkenningstechnologie te gebruiken, de Chinese wetshandhavers onverminderd persoonsgegevens zullen blijven gebruiken voor onder meer gezichtsherkenning.

“Het gaat de Chinese regering erom dat ze de controle behouden,” zegt hij. “En het verzamelen van gegevens is de beste manier om dat mee te doen – dus ook gezichtsherkenningstechnologie.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram