De erbarmelijke omstandigheden van fruitplukkers in het Verenigd Koninkrijk

‘Ik zou hier voedsel kunnen verbouwen’, grapt Vadim Sardo (24) over de binnenkant van z’n caravanraam dat zo schimmelig is dat er onkruid uit begint te groeien.

Sardov kwam afgelopen september vanuit Kazachstan naar het Verenigd Koninkrijk met een visumregeling van de Britse regering voor landarbeiders. Hij werkte in een pakhuis in Essex voor UK Salads, waar hij groenten inpakte die in de schappen van Britse supermarkten als Aldi en Spar terechtkwamen.

Het pakhuis was gekoeld, maar de caravan waarin hij 's avonds naar huis ging was bijna net zo koud. Op een bepaald moment in november, zei hij, daalde de temperatuur binnen tot slechts 8 graden, ook al gaven de vier mensen die er woonden tot 68 euro per week uit aan elektriciteit. Bij temperaturen onder 10 graden lopen mensen een groot risico op onderkoeling. 

"Het is bijna hetzelfde als leven op straat," zegt Sardov.

De wind waaide naar binnen door de ventilatieopeningen en de ramen van de caravan, die niet goed gesloten konden worden. Uiteindelijk werd hij ziek. Toen hij bij zijn manager klaagde, kreeg hij te horen dat hij de openingen moest dicht plakken met ducttape. Toen dit niet werkte, werd hem verteld dat als hij niet tevreden was, hij ook gewoon terug kon gaan naar Kazachstan.

Het geval van Sardov staat niet op zichzelf. The Bureau of Investigative Journalism (TBIJ) en VICE World News spraken met bijna 50 arbeiders die in 2022 op Britse boerderijen kwamen werken, en analyseerden gegevens van het Work Rights Centre, een liefdadigheidsinstelling die opkomt voor de rechten van migranten, over nog eens 23 arbeiders. Hun verslagen onthulden een regeling waarbij werknemers vaak worden gehuisvest in onveilige en onhygiënische omstandigheden, met minder bescherming dan gewone huurders – allemaal toegestaan door creatief om te gaan met de regels.

"Zelfs in post-Sovjet-Unie landen runt niemand een bedrijf op deze manier, door mensen in zulke vreselijke omstandigheden te laten leven," zei Sardov.

Na door TBIJ en VICE World News te zijn gecontacteerd, zei Spar dat al diens contracten met UK Salads tegen mei zouden aflopen. Een woordvoerder zei: "Wij nemen de arbeidsomstandigheden bij onze leveranciers zeer serieus." 

UK Salads betwistte de inhoud van de foto's die in de loop van dit onderzoek werden verstrekt niet, maar zei dat het over "robuuste processen beschikt om het welzijn van de werknemers te waarborgen. Dit omvat een programma van regelmatige inspecties van de diensten en accommodatie die we aanbieden, en we moedigen onze huurders aan om eventuele problemen aan te kaarten. We voeren ook een uitgebreid onderhoudsprogramma uit en vervangen de accommodaties wanneer dat nodig is."

Elk jaar komen duizenden werknemers uit landen als Indonesië, Nepal en Oekraïne naar het Verenigd Koninkrijk om te werken op een seizoensgebonden landbouwvisum voor zes maanden. Historisch gezien kwam de overgrote meerderheid van de Britse seizoensarbeiders in de landbouw uit Europa, maar na de Brexit-stemming werd de visumregeling in 2019 gelanceerd om verwachte tekorten aan arbeidskrachten op te vangen. 

Voordat de eerste werknemer voet op Britse bodem zette, bekritiseerden arbeidsrechtenorganisaties de regeling echter al omdat mensen het risico lopen te worden uitgebuit. Desondanks heeft de regering het maximum aantal beschikbare visa snel uitgebreid – van 2.500 in 2019 tot 55.000 in 2023.

De meeste werknemers die TBIJ sprak, verbleven in caravans op de boerderijen of bij de bedrijven waar ze werken. Door bij aankomst accommodatie klaar te hebben staan voor een werknemer wordt de last van het zoeken naar een woning voor de zes maanden dat zij in het VK mogen werken, weggenomen. Voor bedrijfseigenaren creëert deze regeling huurcontracten met een laag risico, aangezien zij de huur rechtstreeks van de loonstrook van de werknemers aftrekken.

Maar het gemak van de regeling weegt niet op tegen de erbarmelijke omstandigheden die door de geïnterviewden voor dit onderzoek zijn beschreven.

In totaal vertelden 20 werknemers aan TBIJ en het Work Rights Centre dat ze problemen hadden met hun huisvesting, waaronder lekkende leidingen, muizen en beschimmelde, koude en ongeïsoleerde caravans. 

Eén werknemer van Mains of Errol, een boerderij in Perthshire, Schotland, die aan Sainsbury's levert, zei dat hij met een deken over zijn gezicht moest slapen omdat er water uit het plafond druppelde. Toen hij een klacht indiende bij zijn opzichter, zei hij dat hij te horen kreeg dat het "volgend seizoen" zou worden opgelost.

Mains of Errol zei dat het al zijn caravans jaarlijks controleert en na contact met TBIJ opnieuw had gecontroleerd op lekkages. Een woordvoerster bevestigde dat er een klacht was geweest over condensatie en zei dat hem was geadviseerd de ramen te openen om er vanaf te komen. Ze voegde eraan toe dat er zelden mensen in de caravans verbleven op het moment dat de klacht werd ingediend, begin december, omdat het buiten het seizoen was en "we de accommodatie gewoonlijk niet zo laat in het jaar nog gebruiken omdat het dan koud wordt".

Ze ging verder: "We kunnen u verzekeren dat we er alles aan doen om ervoor te zorgen dat onze locatie een veilige en gezonde omgeving is voor ons personeel." Ze voegde eraan toe dat een particuliere audit in 2021 had aangetoond dat de boerderij een "goed voorbeeld" was voor haar huisvesting.

Op andere boerderijen meldden verschillende werknemers overbevolking, wat leidde tot moeilijke en mogelijk onveilige leefomstandigheden. Mensen moesten in woonkamers slapen, of op bedden die te klein waren om in om te rollen. Er waren zelfs meldingen van mensen die gedwongen werden een tweepersoonsbed te delen met een vreemde. Sommige vrouwen zeiden dat zij zich onveilig voelden omdat ze caravans moeten delen met mannen, waarin zij hun slaapkamerdeuren niet konden afsluiten. 

Toen Fikile Masuku, 43 jaar, vanuit Zuid-Afrika aankwam op de Sandbanks boerderij van Edward Vinson in Kent, ontdekte ze tot haar schrik dat ze een tweepersoonsbed moest delen met een andere vrouw die ze nog nooit had ontmoet. Het bedrijf, dat levert aan Tesco, Co-op en Lidl, bood slechts één oplossing: verhuizen naar een andere caravan waar een groep mannen woonde. In plaats daarvan sliep ze op de bank in de woonkamer.

In een klacht die binnenkwam bij de Gangmasters and Labour Abuse Authority (GLAA) zei ze: "De opzichter kwam om 22.00 uur naar de caravan en droeg mij op om caravan nr. 34 onmiddellijk te verlaten en naar de andere caravan te gaan, ik weigerde te gaan. Ik heb niet geslapen en voelde me erg angstig en getraumatiseerd. Ik werd de hele nacht door wakker en dacht steeds dat de bewaker me weer zou komen halen. Ik voelde me zo kwetsbaar en onveilig." 

De GLAA zei de zaak te hebben onderzocht en geen moderne slavernij of vergunningsovertredingen te hebben geconstateerd. Ze zei dat de werknemer de kans kreeg om op een andere boerderij te werken en dat de autoriteit alleen actie kon ondernemen tegen een boerderij als er bewijs was van moderne slavernij.  

Edward Vinson Farms heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar.

Co-op’s verklaring: “We maken ons zorgen om de genoemde kwesties en hebben contact gezocht met onze leverancier om dit verder te onderzoeken, omdat de veiligheid en het welzijn van degenen die binnen onze supply chain werken een prioriteit is. We zullen samenwerken om de zorgvuldigheidsprocedures te versterken en zo onze telers en hun werknemers te ondersteunen en de oorzaak van de problemen in onze toeleveringsketen aan te pakken.”

Op andere boerderijen meldden geïnterviewden dat zij in kleine caravans sliepen waar boeren tot zeven arbeiders tegelijk in gedeelde kamers onderbrachten, waarbij ze elk tot 96 euro per week betaalden. Vaak moeten de arbeiders extra betalen voor gas en elektriciteit. Sommige boerderijen eisen ook dat de werknemers de kosten van het beddengoed betalen – één boerderij rekende 17 euro voor een dekbed en kussens – en 1 euro per keer betalen voor het gebruik van de wasmachines. Er waren voorbeelden van mensen die hun eigen serviesgoed en kachels moesten meebrengen.

"Als je kijkt naar de kosten per vierkante meter is dat erg hoog, want deze caravans zijn piepklein", aldus Dr. Roxana Barbulescu, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Leeds, die onderzoek heeft gedaan naar de leefomstandigheden van seizoenarbeiders. Hoewel ze oud, versleten en koud zijn, zijn sommige caravans per vierkante meter duurder dan een Londense flat, voegt ze eraan toe. Een groep van zes werknemers moet samen soms wel 2000 pond per maand aan huur betalen. 

Dit staat in schril contrast met seizoenarbeidersprogramma's in andere landen, zoals de VS, waar de huisvestingskosten door het bedrijf worden gedekt, of Canada, waar de huisvestingskosten beperkt zijn tot 30 Canadese dollars (18 pond, 20 euro) per week. 

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt dat ondermaatse huisvesting onder de verantwoordelijkheid van de plaatselijke overheid valt, maar in de praktijk kunnen gemeenten weinig doen. 

Als een gehuurd huis of appartement zo koud is als de 8 graden die in de caravan van Sardov werd gemeten, zou de gemeenteraad de bevoegdheid hebben om de woning te inspecteren en actie te ondernemen, variërend van de eigenaar opdragen de woning te repareren tot opdracht geven tot sloop. Maar als het om caravans gaat, is de gemeente niet bevoegd om de huisvestingsvoorschriften te handhaven – of ze zelfs maar te inspecteren. "Ze zijn bijna volledig ongereguleerd," aldus David Smith, partner bij JMW Solicitors.

Voor sommige caravanplaatsen moet een vergunning worden aangevraagd, maar er is een uitzondering voor plaatsen waar seizoensarbeiders in de landbouw werken. Lokale overheden kunnen de regering vragen om een vergunning te mogen afgeven voor woonwagenstandplaatsen, maar doen dat zelden.

Dit laat de meeste handhavingsverantwoordelijkheden over aan twee organisaties, die beide de laatste jaren te lijden hebben gehad onder onderfinanciering: de Health and Safety Executive, die zich richt op gezondheid en veiligheid op de werkplek, en de GLAA, die zich richt op ronselaars in plaats van op de bedrijven zelf.

Zelfs in de zeldzame gevallen waarin werknemers in hostels of huizen werden ondergebracht, zijn er problemen. Andrey (24) werkte op Homme Farm in Herefordshire, dat fruit levert aan Morrisons, Tesco en Aldi. Hij woonde met ongeveer 20 andere werknemers in een hostel dat eigendom was van de boerderij. Het was er vaak koud en klachten werden zelden behandeld, zei hij. Op een bepaald moment nam een arbeider zijn toevlucht tot Instagram om problemen opgelost te krijgen.

De boerderij verplichtte de werknemers om de gemeenschappelijke ruimtes van het hostel zelf schoon te maken. De badkamer was vies en viel uit elkaar, met tegels die van de muur ontbraken, kapotte leidingen en beschimmelde douchegordijnen.

"De meeste problemen moeten we zelf oplossen," zei hij. "De Britse regering reguleert niet en let niet op zogenaamde sponsors en boeren."

Homme Farm reageerde niet op een verzoek om commentaar. 

In reactie op de beschuldigingen bij meerdere boerderijen wezen Aldi, Morrisons, Sainsbury's, Tesco en Lidl TBIJ en VICE World News op een verklaring van het British Retail Consortium, waarin stond: "Onze leden bestuderen met spoed de beschuldigingen van deze werknemers en gaan in gesprek met hun belangrijkste leveranciers om een uitgebreid onderzoek in te stellen."

De koude, vochtige en beschimmelde caravan dreef Sardov uiteindelijk weg van zijn baan en weg uit het Verenigd Koninkrijk. Toen hij zijn werkgever om overplaatsing vroeg, werd hem dat geweigerd. Uiteindelijk dwongen de levensomstandigheden en zijn voortdurende ziekte Sardov ertoe terug te keren naar Kazachstan met nog enkele maanden te gaan op zijn visum. Hij werkt nu met een visum voor twee jaar in een fabriek in Tsjechië. Hoewel het werk daar net zo zwaar is, ziet hij er tenminste een toekomst.

"Je ziet veel borden op de luchthaven over moderne technologieën, hoge kwaliteit van de geneeskunde, enzovoort,” zegt hij terwijl hij herinneringen ophaalt aan zijn aankomst in het VK. “Maar na deze ervaring is het VK voor mij gewoon één grote, oude en koude caravan… Ze zouden spandoeken met caravans moeten ophangen, zodat de mensen weten wat ze kunnen verwachten."