Trotseer je koelkast met deze houdbaarheidstips

Je koelkast is een plek vol verborgen schatten. Dat potje met saus achterin, is dat nog eetbaar? Die geel geworden boter, is daar iets mis mee? Veel spullen waarvan de houdbaarheidsdatum verlopen is, zijn nog prima te eten. Maar hoe zit het nou precies? Van welke ingrediënten kun je nog een feestmaal maken, en zijn er dingen die je toch maar beter weg moet gooien voordat het je koelkast uit kruipt?

Willem Velthoven is de oprichter van Mediamatic en de Over Datum Eetclub. Hij was in 2011 al bezig met de houdbaarheidsdata van voedsel, en hij organiseerde dinertjes met het voedsel dat volgens de regels al over datum was. Volgens hem leven we in een angstcultuur. "Die datum op yoghurt is bedoeld voor de mensen met het zwakste afweersysteem," vertelt hij aan de telefoon. "Die is echt gericht op dat oude omaatje met een zwakkere weerstand. Je kan alleen moeilijk onderscheid gaan maken met een datum tussen mensen die fit en minder fit zijn." Het probleem ligt volgens hem bij bedrijven die geen enkel risico willen lopen. "De voorschriften van bedrijven zijn heel ruim ingesteld, maar bijna alle producten zijn na de houdbaarheidsdatum nog goed te eten."

We hebben twee soorten houdbaarheidsdata in Nederland: tenminste houdbaar tot en te gebruiken tot, de eerste, afgekort THT, is een advies. Als je het eten normaal bewaart is het in elk geval tot deze datum goed te eten, daarna kan de smaak en kwaliteit wel achteruitgaan, maar wees niet bang: de Voedsel- en Warenautoriteit heeft in 2015 een officieel rapport uitgebracht waarin de marges van de THT-datum worden beschreven. Spoiler: bijna alles is nog minstens een paar dagen houdbaar en sommige producten zelfs langer dan een jaar. Die houdbaarheidsdatum hoeft dus niet meteen je eigen sterfdatum aan te geven.

Nu heb je ook nog de andere variant: te gebruiken tot (TGT). Deze is stricter en staat meestal op vleeswaren. Samuel Levie van Brandt & Levie maakt worst en is een van de oprichters van Damn Food Waste, een evenement tegen voedselverspilling. Ik vroeg hem hoe het zit met vlees en houdbaarheid.

"Om te beginnen ben je echt een eikel als je vlees moet weggooien," vertelt hij. "Van alle producten die je weggooit, is vlees het ergste, dan ben je echt niet goed bezig."

Maar, met vlees moet je wel uitkijken. "Als het over datum is, kun je er aan ruiken en dan beslissen. Ik zou het nooit aanraden om vlees te eten die over datum is. Zeker als het echt lang in de schappen zo heeft gelegen. Vlees van de slager is misschien wel langer houdbaar, of als het vacuüm verpakt is. Soms kan het nog een dag, maar het is gewoon een riskant product."

Het beste laat je het dus niet zo ver komen, zegt Samuel. "Je hoeft vlees nooit weg te gooien als je er voor de houdbaarheidsdatum iets mee doet. Als ik merk dat ik kip over heb, dan gooi ik het in de pan en maak ik er kippenbouillon van. Dat kan dan in z'n geheel in de vriezer, en dan is het weer een aantal weken langer houdbaar. Je kan gehakt ook nog opbakken de dag voordat de datum verstrijkt, dan is het weer een dag of drie te bewaren in de koelkast." Nog een andere manier is zelf je eigen vlees pekelen en zo de houdbaarheid wat oprekken. "Zelf pekel ik vlees ook af en toe, je gooit het eigenlijk gewoon in een bak met zout, zo heb ik van rundvlees nog bresaola gemaakt."

We graven verder in de vergeten lades van je grote witte vriend. Een paar flesjes bier van vorig jaar, zijn die nog lekker?

Eline Rijnvos werkt bij Van Moll, een brouwerij in Eindhoven: "Je hebt verschillende bierstijlen die allemaal een andere houdbaarheid hebben. IPA is nu erg populair en heeft een hoop hop, daarvan gaat de smaak snel achteruit, dus bieren met veel hop moet je zo vers mogelijk drinken."

Een bier dat volgens Eline niet snel slecht wordt is Geuzenbier. Dat is een zuur bier, dat rond Brussel wordt gebrouwen en wordt gerijpt in houten vaten. "Die verliezen hun smaak haast niet," legt Eline uit. "Hoe donkerder het bier, hoe beter het meestal zijn smaak behoudt, de donkere mout in het bier zorgt daarvoor. Die worden alleen maar lekkerder."

Wel benadrukt ze dat je pils het best zo vers mogelijk kan drinken omdat er toch niet veel aroma en smaak aan zit. "Als je het lang laat staan, ontsnapt het koolzuur langzaam en dat is juist de smaakversterker. Dit zorgt ervoor dat het bier tegen je gehemelte komt en je het beter proeft. Bij sterkere bieren maakt dat minder uit, de zware smaak heeft minder koolzuur nodig."

Bier kan niet rotten of vergaan, maar echt lekker is het niet als het oud is. "Een tijd terug hebben we een biertje van veertig jaar oud hier gevonden en geproefd, dat was absoluut niet te drinken. Het bier was erg troebel door het gist en het smaakte naar nat karton." Nat karton is volgens Eline een van de smaakafwijkingen die ze je leren als bierproever. Zelf bewaart ze haar bier in de meterkast. "Om je bier het beste te bewaren moet je het niet in direct zonlicht zetten, het beste kun je het in een donkere kelder bewaren. Of in de meterkast dus, als je geen kelder hebt."

Een van de dingen waar we het meest bang voor lijken te zijn, is melk en andere zuivelproducten. Rob Denissen heeft een boerderij met melkvee en verkoopt daar de de rauwe melk aan de tap. Rob vertelt me hoe lang je zuivel kan bewaren. "Met zuivelproducten schommelt het erg met de houdbaarheid. Vertrouw dus op je neus en je smaak, om te kijken of het goed is."

Het weer speelt volgens de melkboer een grote rol. "Stel voor: je bewaart de melk netjes in de koelkast, maar je zet 'm drie keer per dag op tafel bij het eten. Dat is funest, die schommelingen verkorten de houdbaarheid erg." Dat is anders bij iets als yoghurt. "Yoghurt kan je soms nog twee weken over datum prima gebruiken, dat is van nature al zuur. Maar vanillevla heeft weer veel kortere houdbaarheid, omdat het minder zuur is. Mijn vader zegt altijd: als je 't niet weet, gebruik je neus."

Dat werkt volgens hem zo: ruikt het niet zuur, proef het dan, en als het normaal proeft, is het goed. Al moet je het natuurlijk niet gaan proeven als er groene eilandjes in drijven.

Willem Velthoven heeft met de Over Datum Eetclub ook een experiment met yoghurt gedaan: "We vroegen mensen of ze een pak yoghurt dat een dag over datum was nog zouden openmaken. Bijna de helft zou er al niet aan ruiken. Alleen is de grap met yoghurt dat het juist door een speciale bacterie tegen bederf beschermd wordt, als de yoghurt niet wegkruipt en normaal ruikt is-ie nog goed te eten."

Ik vroeg boer Rob hoe het zit met kaas. Dat schimmelt soms snel aan de buitenkant, maar is de hele kaas dan rot? "Bij kaas kan je de schimmel er gewoon af schaven, niks aan de hand." In Frankrijk eten ze natuurlijk ook gewoon kaas met de schimmels erop. "De datum wordt korter ingesteld omdat ze rekening houden met vervoer, en mensen die het lang op de ontbijttafel laten staan. Als je het koel houdt is het nog wel even houdbaar."

Rauwe melk kun je iets minder lang bewaren dan gepasteuriseerde, maar is verder niet gevaarlijker. "Als je eenmaal het pak uit de supermarkt open hebt gemaakt, is het eigenlijk hetzelfde als bij rauwe melk. Er komen gewoon weer bacteriën bij." Voor bacteriën hoeven we al helemaal niet al te bang te zijn, vindt hij. "Als je alle bacterien in de wereld weghaalt, hebben we geen weerstand meer, je hebt bacteriën nodig."

Zijn er dan ook dingen die je tot het einde der tijden kan bewaren? Op zich wel: pasta, bloem en een hoop droge producten zijn allemaal nog minimaal een jaar te bewaren, zo niet langer. Suiker en zout vergaan ook niet. Maar de manier om voedsel echt het langst te bewaren, is inblikken.

Joris Jansen is een van de oprichters van de Coco Conserven, een bedrijf dat ingeblikt voedsel lekker wil maken. "Blik is eigenlijk een heel mooi product," zegt hij aan de telefoon. "We waarderen het in Nederland minder omdat je gewoon een liter voor tachtig cent van iets koopt, maar het is een manier waarmee je eten echt veel beter kan bewaren.

Ingeblikt voedsel is volgens de wet meestal twee jaar houdbaar, maar volgens Joris is iets dat twee jaar houdbaar is, ook wel vier jaar houdbaar. En iets dat vier jaar houdbaar is, kun je wel acht jaar bewaren. "Je steriliseert het blik een aantal minuten op een hoge temperatuur, daardoor gaan zelfs de meest gevaarlijke bacteriën dood."

Hoe zit het met open blikjes? "Als je een blik eenmaal hebt opengemaakt, moet je het beschouwen alsof je het zelf net hebt gekookt. Gewoon in de koelkast, en dan is het nog een paar dagen houdbaar. Als een blikje net open is, is het helemaal steriel maar met een vies lepeltje erin groeien er meteen bacteriën in."

Een potje is ongeveer hetzelfde als een blik, dat is ook een afgesloten container waar geen bacteriën bij kunnen. "Als je een potje saus openmaakt, kunnen er weer bacteriën in, of je het dan langer kan bewaren heeft te maken met hoe zuur, zout of zoet het is," vertelt Joris.

"Suiker en zout binden zich aan de watermoleculen in het eten. Daardoor hebben de bacteriën minder kans om zich te voeden. Ook een droog product is dus in de open lucht langer te bewaren. Koekjes en crackers zijn eigenlijk ook conserven."

De volgende keer dat je de koelkast opentrekt, kun goed gewapend op avontuur, met een sterke maag en deze kennis hoef je veel minder eten weg te gooien. Vertrouw op je eigen zintuigen, proef en probeer. Als het nog goed smaakt is het meestal nog te eten. Die datum op het pak is immers bedoeld voor oude omaatjes.