Wetenschappers waarschuwen de wereld: we zijn gedoemd

Een gevaarlijke mix van toenemende internationale conflicten, wereldwijde klimaatverandering en een gebrek aan overheidsbeleid om een van beide te verhelpen. Dit zou de wereld naar een tijdperk van ongekende vernietiging leiden. Dat is de strekking van een nieuw rapport van het Stockholm International Peace Institute (SIPRI), een Europese denktank die zich bezig houdt met vredesvraagstukken.

De titel van het rapport, Environment of Peace, klinkt best hoopvol. Maar dat neemt niet weg dat de boodschap van het rapport afschuwelijk is: de twee gevaren die de wereld bedreigen, conflicten aan de ene kant — oorlogen of geweld tussen regeringen of landen — en klimaatverandering aan de andere, zijn met elkaar verbonden en worden steeds erger.

“Het rapport schetst een levendig beeld van de escalerende veiligheidscrisis,” aldus een persbericht over het rapport. “Het stelt vast dat tussen 2010 en 2020 het aantal gewapende conflicten op staatsniveau ruwweg verdubbelde (tot 56), net als het dodental bij gewapende conflicten. Het aantal vluchtelingen en andere gedwongen ontheemden is ook verdubbeld, tot 82,4 miljoen. In 2020 is het aantal operationeel ingezette kernkoppen toegenomen na jaren van afname, en in 2021 overschreden de militaire uitgaven voor het eerst ooit de 2 biljoen dollar (18,6 biljoen euro).”

Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 is het aantal conflicten wereldwijd drastisch gedaald. Het rapport merkt op dat die tendens in 2010 is omgeslagen. Ook het aantal doden als gevolg van conflicten neemt toe, vooral door de burgeroorlog in Syrië. Proxyoorlogen, oude rivaliteiten en nieuwe machtsspelers maken het onmogelijk om een vreedzame wereld te realiseren. “Zelfs vóór de Russische inval in Oekraïne was de geopolitiek al duidelijk meer beladen aan het worden,” aldus het rapport. “Een opvallend  aspect was de steeds killer wordende relatie tussen China en verschillende westerse mogendheden, met name de Verenigde Staten.”

De klimaatcrisis verergert deze conflicten. Meer warmte betekent minder plekken waar mensen kunnen leven, wat tot meer migratie leidt, wat vaak tot conflicten leidt, volgens het rapport. Hogere temperaturen en een stijgend waterpeil betekenen ook minder landbouwgrond, en dus minder voedsel. Voedselonzekerheid en migratiepatronen leiden, van oudsher, tot conflicten.

Dit is volgens het rapport niet iets wat in de verre toekomst zal plaatsvinden, maar het is nu in volle gang. Delen van India zijn nu al onbewoonbaar als gevolg van stijgende temperaturen. De Russische invasie in Oekraïne heeft de tarwevoorziening wereldwijd in gevaar gebracht. Oekraïne produceert een derde van de tarwe in de wereld en nu de oogst wordt bedreigd door de invasie, voorspellen sommige deskundigen dat de tarwevoorraden in de wereld binnen tien weken op zijn. 

“Klimaatverandering heeft nu al gevolgen voor de voedselproductie op het land en in de oceaan,” aldus het rapport. “In de komende decennia zal klimaatverandering naar verwachting de opbrengst van belangrijke gewassen zoals maïs, rijst en tarwe verminderen en het risico op gelijktijdige mislukte oogsten in de grote producerende landen doen toenemen”.

De meeste regeringen in de wereld zijn zich hier al van bewust. Het Pentagon heeft de afgelopen tien jaar alarm geslagen over voedselonzekerheid en conflicten als gevolg van klimaatverandering. Maar regeringen zijn niet bereid radicale veranderingen door te voeren om een ramp te voorkomen. Het SIPRI-rapport noemt dit “het bestuurstekort”.

“Gedurende het grootste deel van de geschiedenis van de mensheid waren de ernstigste risico's de meest directe: het ontbreken van een belangrijke hulpbron, of de dreiging dat een andere gemeenschap of land die hulpbron zou wegnemen,” aldus het rapport. “Nu zijn de ernstigste bedreigingen een gedeeld probleem. Stijgende temperaturen, plasticvervuiling in de oceaan en het verlies van de bijdrage die bossen en plankton leveren aan het ecosysteem, vormen allemaal universele risico's.”

Naast letterlijke, fysieke oorlogen gaat het rapport ook in op “cultuuroorlogen”. Zij worden beschouwd als een factor die bijdraagt aan de vicieuze cirkel van humanitaire crises, falende regeringen en toegenomen klimaatverandering. De coronacrisis heeft de wereld bijvoorbeeld van dichtbij laten zien hoe regeringen omgaan met gemeenschappelijke bedreigingen, en dat was niet zo fraai. “Sommige leiders hebben hun reactie op de pandemie opzettelijk laten bepalen door populistische retoriek die lijnrecht tegenover de wetenschap staat. Zij propageerden verkeerde informatie over nepmedicijnen en verspreidden paniekverhalen over vaccinaties en ze stelden hun bevolkingen moedwillig bloot aan veel grotere risico's dan nodig was,” aldus het rapport. “Dit vormt een waarschuwing voor de veel grotere uitdaging van het overwinnen van de veiligheids- en milieucrises.”

Volgens de auteurs is het SIPRI-rapport niet bedoeld om de lezers in een wanhoopstemming te brengen, maar om politici wakker te schudden met de harde feiten over de huidige situatie. “Dit nieuwe rapport gaat verder dan alleen maar aantonen dat milieuveranderingen de risico's voor vrede en veiligheid kunnen vergroten. Dat staat vast. Wat ons onderzoek laat zien is de complexiteit en reikwijdte van dat verband, de vele vormen die het kan aannemen,” stelt SIPRI-directeur en auteur van Environment of Peace Dan Smith in een persbericht. “En bovenal laten we zien wat eraan gedaan kan worden; hoe we vrede en veiligheid kunnen realiseren in een risicovol tijdperk.”

Het rapport eindigt hoopvol met enkele aanbevelingen. In essentie moeten de naties van de wereld samenkomen, en ze moeten investeren in veerkracht, en vrede financieren. Daarnaast moeten ze duidelijk maken wat de risico's zijn als we niet beginnen met samenwerken op het gebied van conflictoplossing en klimaatverandering. “De mensheid heeft beschikking over de kennis en vaardigheden om te ontsnappen aan de problemen waarin we ons momenteel bevinden”, aldus het rapport. “We kunnen hoop putten uit voorbeelden van regeringen, het maatschappelijk middenveld, lokale gemeenschappen en multinationale groeperingen die gevaarlijke situaties met succes aanpakken. Het is zaak van hen te leren en dat op te schalen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op MOTHERBOARD.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.