Waarom we zonder plankton niet kunnen ademen en geen oesters kunnen eten

Terwijl ik plankton tien jaar geleden het meest haatte van alles en iedereen – als je voor #teamplankton was bij Spongebob Squarepants ben je vast niet aardig – is het nu een van de meest gewaardeerde dingen in mijn leven. Want zonder plankton kunnen we geen oesters en vis eten, maar ook bijvoorbeeld niet ademen. Tijd om eens een ode te brengen aan dit ondergewaardeerde verschijnsel.

Ik voer op World Food Day mee met Barbara Geertsema om op plankton te vissen en alles over dit verschijnsel (want wat is het nu precies?) te weten te komen.

Voordat we aan boord stappen, krijgen we een reddingsvest aan. Ik krijg een andere aangereikt dan de rest, want "onder de vijftig kilo moet je helaas de kinderversie aan." Ik kan er wel om lachen, ik ben altijd al te klein geweest om fatsoenlijk deel te nemen aan het leven. Geertsema helpt me omdat ik mezelf met geen mogelijkheid in het kinderding gepropt krijg.

We lopen richting de boot en komen ondertussen flink wat andere boten en schepen tegen. Ik speculeer er druk op los: met welk mooi bootje zullen wij gaan varen? Eenmaal aangekomen bij onze boot schrik ik. Het blijkt een klein, wit bootje zonder zitplekken, gevuld met vijftien centimeter water. "De boot is lek, maar dat hoort. Het water kan zo doorstromen zodat het niet naar vis gaat stinken en er niets blijft hangen. Hij zinkt niet omdat er luchtbuizen aan de zijkant van de boot zitten. Hou je voeten op de kisten, anders worden ze nat," vertelt Geertsema. We helpen elkaar de boot op en positioneren ons netjes op de rand, die gevuld is met lucht. Het zit eigenlijk best comfortabel, maar ik ben wel bang dat ik bij de eerste de beste golf achterover val. Gelukkig heb ik een kinderreddingsvest aan.

Geertsema laat het net zien waarmee we het plankton gaan vangen dat we later aan wal onder een microscoop gaan bekijken. "Het water gaat door de grote opening heen, en wordt vervolgens aan de zijkanten, door een net met een maaswijdte van vijftig micrometer, gefilterd," legt Geertsema uit. "Uiteindelijk blijven er modderstukjes, plantjes en plankton over in het flesje aan de achterkant. Laten we eerst een stukje varen."

Geertsema slingert de boot aan en ik wil me vasthouden, maar ik heb geen idee aan wat. Ik zie de angstige blikken van de andere passagiers, totdat iedereen beseft dat we niet veel harder dan een scootmobiel gaan. "Er zit maar 25 pk op," zegt Geertsema met een lachend gezicht. Iedereen ontspant, en we dobberen richting de Erasmusbrug. Onderweg vertelt Geertsema waarom plankton zo bijzonder is: "Het staat aan het begin van de voedselketen. Zonder plankton zou er geen leven in de zee mogelijk zijn."

Het planktonnet wordt door het water gehaald en de vangst wordt aan boord gehesen, waarna we weer koers zetten richting de haven. "Plankton is zo klein, dat zie je niet met het blote oog," vertelt Geertsema. Ze heeft het flesje vast, waar dus schijnbaar veel plankton in zit. Ik zie alleen maar water, maar geloof haar onmiddellijk. Onderweg krijgen we oesters aangeboden, die Geertsema zelf in de Waddenzee gevangen heeft.

Geertsema is samen met haar man Jan ambachtelijk visser op de Waddenzee. Ze vissen op harder en zeebaars, en de netten worden bovendien met de hand uitgegooid en binnengehaald. Ze proberen dat zo duurzaam mogelijk te doen en willen voedselverspilling tegengaan. Geertsema heeft ook een restaurant in Lauwersoog, waar je elk weekend kan aanschuiven om lekkere dingen uit de zee te eten.

Ik heb nog nooit oesters gegeten, maar weet wel dat deze supergroot zijn. Ik krijg er eentje aangereikt die meer weg heeft van een rotsblok dat ik met beide handen vast moet pakken. "Het zijn geen reuzenoesters of iets dergelijks, dit zijn gewoon oesters die door hebben kunnen groeien," legt Geertsema uit. "Oesters van de kweek worden veel eerder gebruikt voor consumptie, waardoor ze niet zo groot worden als deze." Ik slurp de oester uit de schelp. Smaakt prima.

"Oesters eten plankton," vertelt Geertsema. "Zonder plankton kunnen we dus nooit meer van ze genieten. Andere vissoorten, zoals walvissen, zijn ook afhankelijk van plankton, zowel direct als indirect. Het is het begin van al het leven in het water."

Terug in de haven staat Anneke van den Oever, gespecialiseerd in marien fytoplankton en epifytische zoet- en brakwaterdiatomeeën, in het Verolme Paviljoen (onderdeel van het Maritiem Museum) op ons te wachten met een microscoop. Terwijl ze het plankton dat we gevangen hebben klaarmaakt om onder de microscoop te leggen, legt ze uit: "Je hebt in principe drie soorten plankton: fytoplankton, dat ook wel plantaardig plankton wordt genoemd, zoöplankton, dierlijk plankton, en plankton dat mixotroof, zowel dierlijk als plantaardig, is. Het fytoplankton is verantwoordelijk voor vijftig procent van alle zuurstof in de lucht en staat helemaal onderaan de voedselketen. Het dierlijke plankton eet het plantaardige, om vervolgens opgegeten te worden door grotere soorten – zoals een oester."

Laatst zag ik op internet een site waar plankton als superfood verkocht wordt. Ik vraag Van den Oever wat ze daarvan vindt. "Volgens mij is het onzin. Fytoplankton is een verzamelnaam voor een heleboel kleine plantsoorten. In deze capsules zit nannochloropsis, een klein algje. Ze experimenteren hier al veel mee. De voedingswaarden zien er goed uit, maar het wordt ook als visvoer gebruikt. Nadat we vogelvoer zoals chiazaad gingen eten, schakelen we nu dus schijnbaar over op visvoer."

Ik mag door de microscoop kijken, en het ziet er prachtig uit. Het plankton heeft verschillende vormen, en rechts onderin zie ik iets dat lijkt op een croissantje in een hokje. "Zonder plankton kunnen oceanen niet bestaan, hebben wij geen vis om te eten en valt de helft van het zuurstof weg," sluit Van den Oever af. "Je kan wel stellen dat plankton de wereld draaiende houdt."