We spraken de man die frikandellen en boterhamworst als eerste halal maakte

Elke dag kom ik hem tegen in de supermarkt, elke dag draagt hij dezelfde witte jas en steekt hij vrolijk zijn duim in de lucht. Wie is hij toch? Ik weet dat hij Wahid Halal heet en dat zijn halalproducten in 193 Albert Heijn-winkels in Nederland liggen, maar dan houdt het ook op.

Grapje. Ik weet veel meer. Namelijk dat Wahid Halal in werkelijkheid Wahid Ramdjan heet, dat hij een Hindoestaans-Surinaamse slager is die een eigen halalslagerij had in Amsterdam en dat hij de eerste was die een halalvariant maakte van Nederlandse vleeswaren zoals boterhamworst en frikandellen. Waarom ik al die informatie heb? Omdat ik met hem afsprak in een hotel in Rijswijk, de stad waar hij woont, om erachter te komen hoe hij van een kleine, bescheiden slager uitgroeide tot een halalgigant.

Ramdjan kwam in 1970 vanuit Suriname naar Nederland om te studeren. Daar kwam weinig van terecht, omdat hij bij een Nederlandse slagerij ging werken. "Ik kom uit een slagersfamilie, dus het was eigenlijk wel logisch," zegt hij. De ietwat serieuze blik van de verpakking heeft plaatsgemaakt voor een brede glimlach. Het maken van worsten werd zijn specialiteit. "Mooie vleeswaren, maar allemaal gemaakt van varken. Dat kunnen moslims niet eten."

Halalslagers waren in die tijd wel te vinden in Nederland, maar die verkochten alleen grote stukken vlees die je zelf moest bewerken. Omdat hij in de Nederlandse slagerij zoveel lekkere dingen langs zag komen, besloot hij om een halalversie van Nederlandse vleeswaren te gaan maken. Ramdjan is zelf moslim en begon met het maken van nieuwe soorten halalvlees. "Ik ben buiten werktijd gaan experimenteren. Hoe maak je een schouderham van rundvlees?"

"Een Hollandse worstmakerij met halalvlees bestond nog niet, dat was een openbaring voor veel mensen." In 1983 besloot hij een slagerij te starten. Hij kocht een pand in de Amsterdamse wijk Oud-Zuid en begon met verkopen.

Het was moeilijk in het begin, vertelt hij. "Er was nog geen vertrouwen in het vlees. Veel Turkse en Marokkaanse mensen scholden me uit. Ze riepen dat ik ze varkensvlees probeerde te verkopen." Er waren geen worstenmakers in de islamitische wereld. Gesneden vleeswaren waren bijna altijd van varkens gemaakt, en sommige klanten vertrouwden de halalversies niet.

Hij besloot het vertrouwen te winnen met de hulp van een imam. Hij nodigde hem uit in het slachthuis en liet hem zien dat hij zelf slachtte, het vlees zelf vervoerde en er eigenhandig worst van maakte. "Hij keek zijn ogen uit. Ik liet hem de vleeswaren proeven en hij vond het lekker." De vrijdag daarna, bij het gebed, heeft de imam de jongens die Ramdjan uitscholden streng toegesproken. "Die jongens kwamen na het gebed naar de slagerij toe om hun excuses aan te bieden. Toen kregen ze allemaal een plakje worst." Ramdjan schatert het uit over het akkefietje. "Halalworst hadden ze nog nóóit geproefd."

Daarna vond iedereen het fantastisch. "Ik kon niet meer stuk, de verkoop bleef maar stijgen. Mensen kwamen naar me toe om te vragen of ik ook andere producten kon maken, ze zagen dingen liggen bij de Hollandse slager, en vroegen dan aan mij: 'kan je dat niet halal maken?' Ik vond het een leuke uitdaging." Ramdjan ging vanaf toen steeds meer halalproducten maken, gebaseerd op de Nederlandse keuken. "Ik heb alle producten een naam gegeven: kipboterhamworst, kalfsboterhamworst, runderboterhamworst, zo heb ik laten zien dat het wel kan."

Het begon pas echt storm te lopen toen Ramdjan zijn producten ook aan de supermarkten ging leveren. In 1996 bracht hij voor het eerst vleeswaren naar de supermarkt, dat was in Amersfoort. "Ik leverde het gewoon zelf, met mijn busje en een hoop koeltassen," vertelt hij. "Ik reed het vlees naar de supermarkt om de schappen bij te vullen, maar ik had geen koelauto, dus het vlees ging gewoon in koeltassen, dat bleef wel koud tijdens het ritje."

Om het bedrijf uit te breiden ging Ramdjan naar de bank voor een lening. "Ik had mijn omzet geschat op vijf miljoen gulden, maar toen ik het las, hadden zij een schatting van vijftig miljoen gemaakt. Toen brak het zweet me uit, je gelooft het haast niet," vertelt hij over het rapport van zijn plannen. "Maar toen ik het bij de bank voorstelde kreeg ik geen lening, geen cent. 'We zien het nog niet zitten met dat halal,' kreeg ik te horen. 'Volgens mij moet je duidelijker zijn,' zei ik. 'Ik zal je helpen: ik heb mijn kleur niet mee.' Hij keek me aan en zei niks. Toen ben ik gewoon winkel voor winkel gaan uitbreiden, daar heb ik geen banken bij nodig gehad. Het duurde langer, maar ik ben er wel gekomen."

Terwijl we een koffie bestellen, praat Ramdjan verder over waarom het zo snel aansloeg. "Mensen spraken erover in Amsterdam, op feestjes en trouwerijen, het was echt iets nieuws," vertelt hij. "Ik ben toen ook de eerste halalhamburger en frikandellen gaan maken, gewoon vanuit mijn winkel, maar ook gehaktballetjes en nuggets. Het was een openbaring voor de moslimgemeenschap. Nederlandse snacks waren voorheen niet voor ze beschikbaar, die worden vaak met varken gemaakt, maar met experimenteren ben ik ze halal gaan maken."

In 2000 verkocht Ramdjan de slagerij om zich te richten op het produceren voor supermarkten. "In 2002 klopte Albert Heijn bij me aan," vertelt hij. "Toen stond ik ineens in de picture."

Vanaf dat moment werd Wahid Halal een grote naam, en tegenwoordig liggen zijn producten in bijna alle supermarkten. "Ik heb een omzet van 3,5 miljoen euro gemaakt, dat is nu vijf jaar terug. Dat komt ook doordat mijn dochter en mijn zoon gingen helpen in het bedrijf." Zwanenberg Food Group heeft de activiteiten van het bedrijf gekocht, maar Ramdjan is zelf nog nauw betrokken bij het proces. "Ik heb nu een ham ontwikkeld die nog niemand heeft, een rauwe ham van lamsvlees, die komt binnenkort in de winkel."

Het merk is erg groot geworden en na alle cijfertjes, vraag ik hoe hij er aan verdient. "Ik ben er rijk mee geworden, ik heb goed verdiend. Maar rijk is wat anders: ik zie rijk als iets wat van binnen komt. Ik ben gezond, ondanks dat ik diabeet en hartpatiënt ben. Maar ik voel me gezond, ik voel me happy, ik kan dingen doen die ik wil doen."

Ramdjan vertelt dat hij zelfs op straat wordt herkend vanwege de verpakking met zijn foto erop. "Mensen vliegen me om de hals, willen me vasthouden om te kijken of ik echt ben," legt hij uit met veel handgebaren. "Het is ook weleens gebeurd dat vrouwen hysterisch werden, en regelmatig rennen jongens op me af. Ik word vaak beetgepakt."

Zijn zoon bedacht het portret op de verpakking en de supermarkten vonden het een goed idee vanwege de herkenbaarheid.

Maar na vijf jaar op de verpakking te hebben gestaan, vindt Ramdjan het genoeg. "Ik ben niet iemand die in de picture wil staan, ik blijf liever op de achtergrond. Als mensen blij zijn over mijn producten, dan ben ik blij."

Zelf leg ik weleens frikandellen van Wahid in de frituur, maar ik ben benieuwd wie zijn klanten zijn. "Je moet mikken op de tweede generatie," vertelt hij. "De eerste zijn de ouders, de tweede zijn kinderen die hier zijn opgegroeid, die denken Nederlands. Al zijn ze Marokkaan, Surinamer of Turk, ze denken Hollands en hebben dezelfde mentaliteit als een kaaskop. Heel schappelijk gezegd, zij willen ook snel boodschappen onder een dak halen, modern eten en een mooie verpakking."

Ook mensen die allergisch zijn voor varkensvlees kopen zijn producten, vertelt hij. "Een grote markt hoor, vergis je niet. Om het zo te zeggen: bij Albert Heijn hebben we het gemeten: vijftig procent [van de klanten] is geen moslim, maar die kopen het vanwege allergieën." Ramdjan is erg scherp als ik het onderwerp dierenwelzijn en biologisch vlees aansnij. "Ik praat er liever niet over, maar ik zal het je meegeven: biologisch is een hype," zegt hij. "Als iemand komt, dan is het zo: jij kan het wel betalen, maar tien anderen niet. Er is geen middenweg. De enige middenweg die er is, is ervoor zorgen dat het vlees dat je gebruikt goed is. Dat de dieren niet op een klein stuk grond zijn opgegroeid, dat is voor mij biologisch. Je moet de dieren ook medicijnen geven."

Hij gaat verder over het verdoven van de dieren. "Wij gebruiken het knockersysteem, daarbij sla je met een soort kogel op het voorhoofd, dan is de koe even buiten westen," vertelt hij. Het verdoven moet volgens de halalregels omkeerbaar zijn: het dier moet niet stervende zijn tijdens het slachten. "Vergassen bij kippen, dat is nieuw, dan tikt het hart nog, maar het dier staat nooit meer op," zegt Ramdjan. "Daar zijn de islamitische universiteiten mee bezig, maar wij mogen het niet toestaan. Misschien is het over vijf jaar wel oké, maar ik ben er geen geleerde in."

"Ze hebben ook een ziel, het verschil is dat zij zijn gecreëerd door onze lieve heer om op te eten. Gelukkig, anders zouden we elkaar maar gaan afslachten, en het is al ellendig genoeg." Ramdjan lacht weer volop.

Naast vleeswaren is hij nu ook bezig met het certificeren van andere halalbedrijven. "Halal is vertrouwen, dat moet je basis zijn," zegt hij. "In het begin vertrouwden ze mij niet. Je neemt ze mee [naar de slagerij], je laat het zien. Dat vertrouwen is zo gegroeid. Social media is ook goed, maar het is ook lastig. Als je een keer iets verkeerd doet, hang je voor het leven. Als het vertrouwen weg is, ben je zelf ook weg."

De kapsalon en het broodje shoarma zijn misschien wel de meest ingeburgerde versies van halalvlees in Nederland, maar Ramdjan vindt dat er in de supermarkt nog veel meer kan in de toekomst. "We missen heel veel producten, supermarkten durven het nog niet echt aan," vertelt hij. "Om een voorbeeld te geven: de ramadan is net afgelopen, drie maanden geleden. Het is de drukste en duurste maand voor een moslim. Maar als ik de Albert Heijn of de Jumbo vertel: 'Joh, een maand ramadan, dat is dertig dagen booming, maak een actie voor die dagen', dan doen ze dat niet."

Maar Ramdjan is trots op wat hij bereikt heeft. "Ik had het nooit gedacht," zegt hij. "Je bent maar een slager, een buitenlandse slager. Je achterban komt massaal naar Nederland, dus ik ben trots dat ik ze iets heb kunnen geven waar ik nog steeds achter sta. Dat zij halal kunnen eten. Je geeft ze iets wat ze echt kunnen eten zonder zorgen. Niet alleen mijn eigen achterban, maar ook de Hollandse achterban die ik heb. Daar ben ik heel trots op."

We blikken nog een keer terug op zijn carrière van slager in Amsterdam naar halalgigant. Ramdjan vertelt hoe zijn werk is veranderd. "Ik zal je vertellen, toen ik net begon in mijn slagerij had ik veel meer plezier. Ik had contact met mijn klanten. Ik keek ernaar uit, vooral in het weekend. Je bouwt een band met ze op, ze vragen je persoonlijk om nieuwe vleeswaren. Dat is het plezier, en dat ben ik kwijt."

Het is niet allemaal kommer en kwel: Ramdjan is met 64 jaar nog volop bezig. "De dag dat ik om zeven uur 's ochtends met tegenzin opsta, is de dag dat ik stop."

Na het interview bestellen we samen nog een broodje gezond. Voordat de serveerster wegloopt, roept Ramdjan nog snel: "Voor mij zonder vlees graag!"