Wat kunnen we leren van vijf eeuwen onvoltooide kunst?

The Met Breuer, een nieuwe expositieruimte in het Metropolitan in New York die geheel gewijd is aan moderne en hedendaagse kunst, staat geheel in het teken van de hamvraag die kunstenaars zichzelf al eeuwen stellen: wanneer is een kunstwerk af? En moet het dat ooit zijn?

Binnen de tentoonstelling Unfinished: Thoughts Left Visible worden 190 onvoltooide kunstwerken samengebracht. Bij sommige stukken is het net alsof de kunstenaar er op een gegeven moment gewoon genoeg van had en besloot weg te lopen, terwijl andere kunst juist bewust niet is afgemaakt, waardoor de onvolmaaktheid van de doeken de eindigheid van het kunstproces uit lijkt te willen stellen.

De meeste kunstwerken in de tentoonstelling zijn verre van onbekend, hoewel sommige geleende werken nog maar zelden in de Verenigde Staten te zien waren. “Het zijn kunstwerken die bewonderd zijn, ondanks hun onvoltooide staat,” zegt Andrea Bayer, een van de curators van de tentoonstelling. “Het was interessant voor ons om ze samen te brengen, om te zien wat ze ons kunnen leren over het gedachteproces van de kunstenaar.”

Vijf eeuwen van onvoltooide kunst worden uitgerold over twee verdiepingen, waarbij wordt uitgegaan van zowel een chronologische als thematische indeling. Een groot deel van de enorme eigen collectie van het Met wordt gebruikt om context te verschaffen aan de moderne en hedendaagse kunstwerken die te zien zijn. Sommige oudere werken lijken bevroren in de tijd door een ongeluk (bijvoorbeeld de dood van de kunstenaar) terwijl andere stukken de non finito-esthetiek lijken te omarmen. In bepaalde gevallen is die grens moeilijk te ontwaren: zo blijven de bedoelingen van Jan van Eyck raadselachtig toen hij Sint Barbara schilderde.

De tentoonstelling legt het kunstproces bloot. Ondertekeningen en schilderingen die normaal alleen te zien zijn met behulp van röntgenapparatuur zijn opeens zichtbaar. Je krijgt bijna het gevoel dat je door het atelier van de kunstenaar loopt, en stiekem naar doeken mag kijken die nog niet af zijn.

Wanneer je eenmaal bij de naoorlogse en hedendaagse kunst op de tweede verdieping aanbeland bent, maakt de tentoonstelling een ommezwaai. In Bayers woorden draait de kunst hier niet zozeer om de vraag “Is het af?” maar meer om “Is het echt wel nodig om het af te maken?” Alle werken op deze verdieping zijn bewust onvoltooid, of op een andere manier onbegrensd. Neem bijvoorbeeld La Flecha de Zenón, een video van Jorge Macchi uit 1992 die aftelt naar nul, maar dat getal nooit bereikt omdat de teller verzandt in een oneindige deling van decimalen.

De tentoonstelling voelt op veel manieren aan als een open eind, net zoals de tentoongestelde werken, en gezien de conceptuele aard blijft de discussie die Unfinished: Thoughts Left Visible opwekt ook onopgelost. Zo strekt de expo zich uit over een grote tijdspanne, maar wordt er niet ingegaan op andere culturen en tradities dan de westerse. “Toen we begonnen aan het vooronderzoek wilden we het breder opzetten,” zegt Bayer. “We zijn bijvoorbeeld heel geïnteresseerd in de oudheid en in Islamitische en Afrikaanse kunst. Toch hebben we die werken niet opgenomen in de tentoonstelling omdat we ons uiteindelijk wilden richten op een rechtlijnig verhaal.” Een gemiste kans, maar er is meer dan genoeg tijd om het goed te maken: The Breuer is een nieuw gezicht.

Unfinished: Thoughts Left Visible is nog tot 4 september in het Met Breuer te zien. Alle kunstwerken uit de tentoonstelling zijn hier te bekijken.