FYI.

This story is over 5 years old.

Eten

Hoe Hollandse hutspot een verzoeningsmaal in Zuid-Afrika werd

De Europese koloniale keuken is er een van de populairste.

Laten we het niet onder stoelen of banken steken: onze voorouders hebben misdadig veel landen gekoloniseerd. Dat heeft een rechtstreekse invloed gehad op onze eetcultuur. We eten vaker Surinaams en Indonesisch dan dat we een stamppotje maken, maar Hollanders hebben op hun strooptochten ook heel wat culinaire sporen achtergelaten. In deze serie zoeken we uit welke.

Hutspot, peen en ui, stamppot: alles wat je in één pot gooide en Nederlands kon noemen, leverde bij mij het eerste driekwart van mijn leven geheid braakneigingen op. Maar nu het proces van wasdom bijna is voltrokken, smul ook ik van die gestampte aardappelen en het stukkie worst overgoten met een dikke laag jus. Noem het persoonlijke ontwikkeling. Deze ontwikkeling loopt ongeveer synchroon in Zuid-Afrika. Want in "boerekos", de Zuid-Afrikaanse parapluterm voor de Europese koloniale keuken, staat een geëvolueerde versie van onze bloedeigen hutspot centraal. En dat is daar nu hot als een Kaaps pepertje.

Advertentie

Een potjiekos van kip, wortelen en bleekselderij. Een Zuid-Afrikaanse variant van de hutspot. Alle afbeeldingen met dank aan Landbou Weekblad

"Het was lange tijd hip om 'internationaal' te eten, maar de afgelopen zeven jaar zijn de Zuid-Afrikanen anders gaan denken over hun erfgoed", zegt Arina Du Plessis, Zuid-Afrikaans boerekos-expert en redacteur van Landbou Weekblad. "Onze topchefs en schrijvers laten zien dat je niet in het verleden vast hoeft te zitten om van boerekos te genieten. Boerekos is nu trendy."

Maar hoe kan het dat onze Nederlandse voorouders een behoorlijke vinger in de pap bij het ontstaan van de Boerekos-keuken? Nou dat zit zo:

Koopman Jan van Riebeeck werd door het VOC op pad gestuurd om een tussenstation "halfwegstasie", voor de lange reis naar onze kolonie in Azië op te richten. Hij belandde in 1652 bij Kaap de Goede Hoop, waar vanaf begin 17de eeuw Nederlandse schepen pauzeerden voor hun doortocht naar het Oosten, en stichtte Kaapstad. Volgens Die geskiedenis van Boerekos, een proefschrift van de Zuid-Afrikaanse historicus Hester Wilhelmina Claassens, waren het de smaakvoorkeuren van Jan en zijn vrouw Maria de La Quellerie, "die meer als iemand anders de 'Europese koskultuur' aan de Kaap hebben beïnvloed. Van Riebeeck zorgde voor een 'ververskos' – dat is Zuid-Afrikaans voor: het verversen van de keuken"

Jan hield wel van hutspot op zijn tijd, maar de naam hutspot is uit de mode geraakt en het gaat nu in Zuid-Afrika door het leven als potjiekos. "Potjiekos, letterlijk vertaald 'een kleine pot voedsel', is de term die gebruikt wordt voor eenpansmaaltijden die in een gietijzeren Nederlandse braadpan langzaam op een open vuur worden bereid. Potjiekos kwam hier in 1652 samen met de Hollanders, maar de potjiekos die we vandaag de dag kennen, is afkomstig van de Voortrekkers. Dat zijn boeren afstammelingen van de Hollandse kolonisten, die tijdens de Grote Trek in 1836 massaal weg trokken toen de Britten kwamen en geen andere optie hadden om in de buitenlucht te koken," vertelt Du Plessis.

Advertentie

Het was natuurlijk niet zo lief van onze voorouders om het Afrikaanse grondgebied te kapen, maar gelukkig is er nog iets moois uit voortgekomen: eten als sociaal bindmiddel. "Potjiekos is vandaag de dag een extreem populaire sociale manier van koken.

Op 24 september vieren we Erfgoeddag en omdat eten koken op het open vuur iets is waar iedere Zuid-Afrikaan, ongeacht ras, taal en religie, binding mee heeft. is er nu een nationale volkswil, aangewakkerd door een gast genaamd Jan Braai. Hij wil alle Afrikanen rond een open vuur te verenigen om onze gezamenlijk vlag te laten wapperen en onze multiculturele identiteit te vieren," zegt Du Plessis. Jan Braai werd uit het niets populair door zijn initiatief om met eten het multiculturele verdeelde land te verenigen.

Enfin, genoeg hierover, want boerekos bestaat uit zoveel meer dan potjiekos. "Het is onmogelijk om alle populaire boerekosrecepten op te noemen, maar mijn favorieten zijn bobotie, koolfrikaddele en boerewors. Als ik verder aan typische gerechten denk met sterke Nederlandse wortels dan is het malva pudding. Dat is een sponzig dessert op basis van abrikozenjam met een rijke, romige crème. En soetkoekies, koekjes voor bij de thee die op speculaas lijken," vertelt Du Plessis.

Een mooie synergetisch gerecht van de inheemse bevolking en de eerste Nederlandse kolonisten is de "waterblommetjiebredie", zegt boer Erik de Milander die zelf van de kolonisten afstamt. Waterblommetjies zijn bloemen die in het water groeien. En waterblommetjiebredie is een stoofgerecht, gemaakt in een braadpan, vaak samen met kruiden en wat lamsvlees. Het waren de Khoikoi, de Zuid-Afrikaanse inheemse bevolking, die de vroege kolonisten leerden hoe je met waterblommetjies moest koken," legt Milander uit.

In het geheel is de Boerekos-keuken een mega eclectische mix van de keuken van de Europese koloniale bezetters, met sterke Hollandse roots en Aziatische specerijen, gemixt met inheemse planten en Zuid-Afrikaanse smaakvoorkeuren. Een keuken die dwars door de verschillende culturen snijdt en na in de vergetelheid te zijn geraakt, nu steeds meer aanzien geniet. Daar kunnen we in Nederland nog een puntje aan zuigen. Want hoewel de Zuid-Afrikaanse hutspot cultureel opgewaardeerd is, vindt ons symbool van culturele synergie, de Kapsalon, vooral in de obscure nachtelijke uurtjes gretig aftrek. Wellicht tijd voor een gourmand-versie van die caloriebom om alle knorrige maagjes tevreden te stellen.

Een waterblommetjiebredie