Waarom Nederland het verdrag voor totale eliminatie van kernwapens moet tekenen

Het uitsterven van het menselijk ras is niet iets waar veel mensen lang bij stil willen staan. Misschien verklaart het ook waarom nog steeds zoveel mensen denken dat klimaatverandering een hoax is, en waarom zoveel mensen hun schouders optrekken als Trump, Putin of Kim Jong-un het land van de ander bedreigen met de totale vernietiging.

‘Dark Ecology’ filosoof Tim Morton gebruikt hiervoor het uitstekende woord ‘hyperobject’

Hyperobjecten zijn gebeurtenissen, systemen of processen die te complex zijn, te groot en te verspreid over tijd en ruimte voor mensen om te begrijpen. Maar wie zichzelf dwingt in de diepe realiteit van zo’n hyperobject te kijken – in dit geval: de nucleaire holocaust – keert er niet meer van terug. Het onderwerp bepaalt voorgoed je leven. Dat overkwam Beatrice Fihn. De 35-jarige is sinds 2015 directeur van de Internationale Campagne tot Afschaffing van Kernwapens – de ICAN. Deze maatschappelijke organisatie promoot een verdrag dat kernwapens verbiedt. Tijdens haar studie internationale betrekkingen kwam ze in aanraking met een vredesorganisatie die haar als stagiair wilde inzetten voor de ontwapening van kernwapens. “Ik vond dat helemaal niks; ik dacht toen dat kernwapens geen relevant gevaar meer waren. Daar ben ik 100 procent van teruggekomen,” vertelt ze door de telefoon vanuit haar kantoor in Genève. ICAN werkt met een klein team en het is misschien gemakkelijk ze weg te zetten als idealisten, maar inmiddels hebben honderden grote organisaties en beroemdheden zich aangesloten bij de zaak. Op 20 september 2017 in een vergadering van de VN stemden 122 landen stemden voor het door ICAN voorgestelde verdrag atoomwapens te verbieden. Inmiddels hebben 60 landen het verdrag ook daadwerkelijk ondertekend, en is het verdrag door 14 landen geratificeerd. Dat laatste is een tijdrovend en ingewikkeld proces, omdat een verdrag in elk land door de nationale wetten moet worden gefietst.

Vorig jaar oktober ontving ICAN hiervoor de Nobelprijs voor de vrede - een prijs waar veel mensen sceptisch over zijn, omdat niet iedereen die deze prijs aangeboden krijgt altijd even koosjer is (op een moment was zelfs Hitler genomineerd). Maar de toekenning van deze vredesprijs is niet louter symbolisch bedoeld. De voorzitter van het Nobel vredesprijscomité, Berit Reiss-Andersen, benadrukt dat wetgeving belangrijk is en dat een internationaal verbod op kernwapens pas zin heeft als ook landen die al kernwapens bezitten eraan meedoen. Ook het verbod op clusterbommen, landmijnen en biologische en chemische wapens berusten op een stevige, wettige basis.

Als ik met Fihn bel over het belang van dit verdrag, bedenk ik me dat ze ‘een van ons is’ - net als ik is ze opgegroeid in de jaren 90, en dat is relevant, volgens mij, omdat nog maar weinig jonge mensen zich hard maken voor een wereld zonder kernbommen.

Motherboard: Hoe ben je bij ICAN betrokken geraakt?
Beatrice: Toen ik jong was had ik al interesse voor internationale thema’s. Het begon met ‘mensenrechten’ - ik was geïnteresseerd in gender en milieu, dus toen ik een beetje per toeval ‘nucleaire ontwapening’ op mijn pad kreeg was ik eerst een beetje sceptisch. Het voelde als een ver-van-mijn-bed-show. Een oud thema. Maar naarmate ik meer las, realiseerde ik me dat er helemaal geen oplossing voor het kernwapenprobleem is. Er is geen plan om het op te lossen. Tegelijkertijd staan kernwapens in het centrum van de internationale machtsspelletjes. Een klein groepje landen, waar een zeer klein groepje mannen de zeggenschap hebben over het kernwapenarsenaal, bepalen wie het recht en het prestige heeft om deze destructieve macht mag bezitten. Zo bekeken houden kernwapens een apartheidssysteem in stand waar mensen het maar zelden over hebben.

Heel weinig vrienden van mij maken zich hier echt zorgen om. Onze generatie lijkt te geloven dat alles wel goed komt. Hoe komt dat denk je?
Er is een ongelooflijke barrière rondom dit onderwerp gebouwd. Het lijkt alsof je een PhD nodig hebt om hierover mee te mogen praten. “Maak je maar geen zorgen,” wordt tegen de burger gezegd. En er heerst een gevoel dat we er niets aan kunnen doen. De aanwezigheid van nucleaire wapens is een voldongen feit, en mensen zijn geneigd die te accepteren. Het is niet leuk om ergens voor te strijden als je zeker weet dat je verlies.

Maar ik hoop dat ICAN laat zien dat het wel zin heeft om iets te doen. ICAN is in 2007 opgericht door gewone mensen. Nu proberen kernmachten ons op allerlei manieren tegen te werken. Dat betekent voor mij dat ze bang voor ons zijn en dat onze vooruitgang echt is.

Je zegt dat kernmachten je tegenwerken. Hoe doen ze dat dan?
“De meest concrete manier is dat onze geldschieters onder druk worden gezet niet meer betalen. Maar ook landen die willen deelnemen aan dit verdrag worden onder druk gezet. China stond aanvankelijk open om vorig jaar aanwezig te zijn tijdens de zitting van de VN, maar de de VS, het Verenigd Koninkrijk, Rusland en Frankrijk hebben China onder druk gezet om niet aanwezig te zijn.”

Waarom denk je dat kernmachten zo huiverig zijn om afstand te doen van hun nucleaire arsenaal?
“Elk land heeft eigen redenen. Rusland heeft te weinig conventionele militaire macht om echt een wereldspeler te zijn. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zien het al zolang ze die wapens hebben als verzekering dat ze mogen meepraten met de grote machten. En de VS - het land met het sterkste leger ter wereld; het land dat ze het minste nodig heeft - wil geen afstand doen omdat het in de afgelopen 70 jaar hun leger heeft gedefinieerd.

Er zijn veel mensen die geloven in de theorie dat het afschrikeffect van kernbommen oorlogen hebben voorkomen.
Het is ten eerste heel moeilijk te bewijzen dat iets niet is gebeurd omdat er kernbommen bestaan. Maar het idee dat je kernwapens ook kunt gebruiken voor een militair doeleinde is totaal irrationeel. Het is een oude technologie uit de jaren 40 die is ontwikkeld met als doel om steden te vernietigen. En als het argument is dat je deze bommen nodig hebt om mensen te beschermen, wie bescherm je dan? De mensen die vlak bij de testgronden in de Stille Oceaan en Nevada woonden en die nog steeds last hebben van stralingsziekten? Hebben we die beschermd? De kinderen in Hiroshima die vandaag de dag nog steeds de effecten van de bom ervaren? Wie beschermen we precies? Er zijn grenzen aan wat een staat mag doen om zichzelf te beschermen. Er bestaan verdragen tegen chemische en biologische wapens. Landmijnen zijn verboden. De Geneefse Conventies zeggen dat burgers geen doelwit mogen zijn. Dat is nou juist precies waar deze wapens voor gemaakt zijn: zoveel mogelijk burgers doden.

Lees hier wat er zou gebeuren als een atoombom op Amsterdam zou vallen

Hoe krijg je mensen erbij betrokken?
Dat is moeilijk. Je wilt mensen niet afschrikken. Daarin zijn er overeenkomsten tussen dit probleem, en dat van de Klimaatverandering. Het is belangrijk dat we stil staan bij de effecten van zo’n bom. Wat zou er gebeuren als er een atoombom op een stad zou vallen? Hoeveel mensen zouden er sterven? Waar laat je alle lichamen? De kans dat er een nucleair ongeval zal zijn, is volgens wiskundigen die dat hebben berekend vrijwel zeker. Ik probeer dat aan mensen uit te leggen.

Lees hier: Wiskundig gezien is de kans nog steeds best groot dat je sterft in een nucleaire holocaust

In interviews noem je soms Eric Schlosser’s boek Command & Control, over bijna-kernrampen. Zijn grootste zorg is niet dat iemand een keer expres een nucleaire oorlog start. Zijn grootste zorg is dat het per ongeluk gebeurt. Iemand heeft een keer per ongeluk een bom laten vallen in North-Carolina. Ook een keer vier op Spanje. Een bom is bijna afgevuurd omdat de radar een gans aanzag voor een vliegtuig. Zo zijn er letterlijk tientallen voorbeelden. Dit boek was mijn holy shit-moment, waarop ik dacht: we kunnen onmogelijk nog duizenden nukes op de wereld hebben liggen en niet volledig fucked zijn.
Ja, het is verschrikkelijk eng. En Schlosser beschrijft schrijft nog over de VS, het meest geavanceerde land ter wereld met een enorm budget en gigantisch veel kennis en kunde. De VS is redelijk transparant over haar nucleaire programma. We hebben geen idee hoe Pakistan of Rusland met dit soort dingen omgaat.

Lees hier een tijdlijn van bijna ongelukken met nucleaire wapens

Ok, hoe gaan we nu verder?
Veertien landen hebben het verdrag geratificeerd. Dat is een tijdrovend proces, maar we hopen dat we op 50 zitten aan het eind van 2019. Dat is het moment dat het verdrag wettelijk bindend zal zijn. Dat wil niet zeggen dat de wereld dan van de ene op de andere dag kernwapenvrij zal zijn. Maar dit verdrag zal dan naast het verdrag tegen chemische wapens en biologische wapens staan. Het creëert de morele basis om tegen een land te zeggen dat wat ze aan het doen zijn, illegaal is. Als je een kernwapenvrije wereld wilt hebben, dan heb je een manier nodig om druk te zetten. Een verdrag helpt daarbij.

Laatste vraag: Nederland was het enige NAVO-lid dat bij de vergadering over het verdrag aanwezig was, maar ze stemden wel tegen. Hoe kijk jij daar tegenaan?
Nederland zit in een lastige positie. Het is van oudsher een sterke voorstander van het afbouwen van nucleaire arsenalen. Aan de andere kant liggen er Amerikaanse kernbommen op Nederlands grondgebied en traint het Nederlandse leger om deze bommen potentieel in te zetten. Dat is hypocriet. Maar het is heel waardevol dat ze wel bij de onderhandelingen aanwezig waren. Ze konden niet meegaan in de uiteindelijk tekst, maar we hopen dat ze gesprekken over dit onderwerp zullen blijven aangaan. Het is moeilijk voor politici om echt iets te doen omdat er niet zoveel aandacht voor is vanuit de burgerbevolking. Aan de andere kant: mensen willen dit niet. Uit een recente poll blijkt dat 66 procent van de Nederlanders vindt dat Nederland het verdrag moet ondertekenen. Dat geeft legitimiteit aan politici die echt iets willen doen.