Vier Belgen staan terecht voor het opvangen van migranten

Update: De vier personen werden op woensdag 26 juni 2021 vrijgesproken door het Brusselse hof van beroep.

Zakia, Walid, Youssef, Myriam, Mustapha, Hassan, Anouk, Alaa, Mahmoud, Mohammed en Hussein zijn betrokken bij de rechtszaak die ondertussen bekend staat als "het solidariteitsproces". Op 20 oktober 2017 zagen deze elf mensen (zeven migranten en vier mensen die hen opvingen) de politie arriveren bij hun thuis - of bij het huis waar zij verbleven. Nadat ze werden beschuldigd van mensenhandel en betrokkenheid bij een criminele organisatie, strijden ze nu voor gerechtigheid.

In 2017 besloten Myriam, Anouk, Walid en Zakia de handen uit de mouwen te steken en de honderden migranten in het Maximilianpark te helpen. Ze hielpen hen om voedsel te vinden, of onderdak voor de nacht. Handelingen die volgens de Belgische wet niet strafbaar zijn. Het is namelijk niet verboden om mensen in een irreguliere situatie te helpen, zolang je dat doet om humanitaire redenen. Maar in de ogen van de wet hebben deze vier mensen een grens overschreden. Zij worden er onder meer van verdacht geld te hebben verdiend op de rug van migranten, door hen te helpen bij een illegale oversteek naar Engeland. Volgens de aangeklaagden slaan die beschuldigingen nergens op, volgens hun advocaten Selma Benkhelifa en Loïca Lambert zijn er geen overtuigende bewijzen in de dossiers, wat de juridische meedogenloosheid weerspiegelt. 

Het proces vond plaats in 2018. In eerste aanleg werden vier personen vrijgesproken (waarvan twee op vraag van het Brusselse parket). De anderen werden veroordeeld tot  gevangenisstraffen van 12 tot 40 maanden, waarvan sommige voorwaardelijk. Sommigen, waaronder Zakia en Walid, zaten al 2 tot 13 maanden in voorlopige hechtenis. 

Tot ieders verrassing besloot het parket in beroep te gaan tegen het volledige vonnis. Het hoger beroep is daar eind maart van dit jaar mee begonnen. Sommigen onder hen riskeren nu tot tien jaar gevangenisstraf. Voor velen dient dit proces alleen maar om een "voorbeeld te stellen", het moet met andere woorden mensen bang maken. "Met dit optreden tegen zijn eigen burgers wil de Belgische staat een negatief beeld geven van zowel de vluchtelingen als de mensen die hen helpen. Maar als Belgische burgers zich mobiliseren om migranten te helpen, dan komt dat in de eerste plaats doordat de Belgische regering zelf haar wettelijke verplichtingen op zowel nationaal als internationaal niveau niet nakomt, aldus het collectief Solidarity is not a crime, dat werd opgericht om financiële en morele steun te verlenen aan degenen die worden vervolgd.  

Wat er ook uit de bus komt in dit proces - dat eind mei zal plaatsvinden - het leven van zij die de migranten opvingen is verwoest. Walid is zijn huis en al zijn meubels kwijt, Zakia is weggezakt in een depressie waar ze nog altijd mee worstelt, Anouk en Myriam hebben schulden.

VICE ontmoette de vier burgers die werden veroordeeld omdat ze wilden helpen, we vroegen hen hoe ze de draad weer hebben opgepikt na zo’n beproeving.

Zakia (34, maatschappelijk werker), heeft tientallen migranten opgevangen en twee maanden in de gevangenis doorgebracht

"Ik werd gearresteerd op 20 oktober 2017. Rond zonsopgang arriveerde er een tiental mensen bij mij thuis. Mijn oudste zoon was toen twee jaar oud. De afgelopen maanden had ik migranten uit het Maximiliaanpark opgevangen die een thuis nodig hadden. Het ligt in mijn aard om anderen te helpen en ik vond het niet meer dan normaal om hen zoveel mogelijk te ondersteunen. Ik werd gearresteerd omdat ik ervan verdacht werd lid te zijn van een criminele organisatie en winst te maken uit mensenhandel. De agenten zochten meteen naar geld, ze dachten dat ik een criminele organisatie runde. Ze ontdekten al snel dat het bedrag op mijn rekeningen gestaag daalde, maar dat hield hen niet tegen.

Je moet jezelf in de context van die tijd plaatsen. Op het moment van de arrestatie was er een grote burgerbeweging in het Maximiliaanpark. Ik denk dat de gerechtelijke onverbiddelijkheid die wij hebben ervaren, en nog steeds ervaren, daaruit voortkomt. Natuurlijk diende het proces om een voorbeeld te stellen, natuurlijk waren sommige burgers bang toen ze zagen wat ons overkwam.  

In deze zaak is er overduidelijk sprake van geïnstitutionaliseerd racisme. Ik werd me ervan bewust toen ze me opsloten in Vlaanderen. Ik ben geboren in Brussel en Frans is mijn moedertaal, ik spreek het veel beter dan Arabisch. Maar toen de politie mij kwam halen, hadden ze een Arabisch-Nederlandse vertaler geregeld en waren ze enorm verbaasd dat ik Frans sprak. Ik heb de dubbele nationaliteit (Belgisch-Marokkaans) en in Dendermonde was men daar echt door geobsedeerd. Het stond op elk document dat ik kreeg. Mij werd duidelijk gemaakt dat ik, in tegenstelling tot Anouk en Myriam, in de gevangenis zat omdat ik niet gewoon Belg was. Het was een hele opluchting toen we erin slaagden ons gerechtelijk dossier uit Dendermonde te halen - en dat bedoel ik letterlijk - en het naar Brussel konden overbrengen. Ik weet zeker dat we allang veroordeeld zouden zijn als het daar was gebleven.  

Deze zaak duurt nu al vier jaar en bleef niet zonder gevolgen voor mijn dagelijks leven. Ik ben al meer dan twee jaar met ziekteverlof. Toen ik uiteindelijk uit de gevangenis kwam, moest ik weer aan het werk omdat ik nog een contract had lopen. Maar de posttraumatische shock kostte mij te veel energie. Als maatschappelijk werker werd ik dagelijks geconfronteerd met de problemen van anderen. Zodra ik administratie tegenkwam met het logo van politie of justitie, kreeg ik last van misselijkheid en angstaanvallen. Het was een verschrikkelijke periode. 

Ik werd zwanger en na de bevalling belandde ik in een depressie waarvan ik nooit echt ben hersteld. Het gevangenissysteem is ontworpen om je schuldig te laten voelen en te hameren op het idee dat als je in de gevangenis hebt gezeten, je wel iets verkeerds zal hebben gedaan. 

Deze zaak is een permanent zwaard van Damocles boven ons hoofd. Het heeft onze lichamelijke en psychische gezondheid aangetast. Ik nam in die periode afstand van het activisme, zonder er echt mee te stoppen. Ik heb mijn zelfvertrouwen teruggewonnen door mij te omringen met zorgzame mensen, terwijl ik mezelf voorbereidde op de rechtszaak. Vechten geeft je energie en oneindig veel vastberadenheid."

Myriam (55, journalist), ontving een vijftigtal mensen 

"Voordat ik in 2017 na de ontmanteling van ‘de Jungle van Calais’ meer dan vijftig migranten bij mij thuis in Brussel ontving, had ik er enkele maanden doorgebracht voor een reportage. Door een voet in de Jungle te zetten, ging de bal aan het rollen. Uiteindelijk heb ik daar ook geslapen. Wanneer er elke avond tientallen Messenger-vensters opengaan met jongens die om hulp vragen, heb je geen andere keuze. Deze situatie is het gevolg van een realiteit die iedereen liever ontkent: economische migratie. Als dieren als migranten zouden worden behandeld, zou een groot deel van de bevolking in opstand komen, zelfs het gerecht zou zich ermee gaan bemoeien.

Toen ik terugkwam in Brussel, nam Hassan (een van de migranten die ook in de beklaagdenbank zat) contact met me op omdat hij nergens heen kon. Ik heb hem opgevangen, en zo is het begonnen. Toen hij vanuit Calais in Brussel aankwam, was hij er vreselijk aan toe. Al was dat niets vergeleken met de situatie na zijn hechtenis in voorarrest. Maar hij kwam vrij, en deed dat bovendien helemaal alleen. Alles wat ik deed was hem steunen. Het rechtssysteem heeft zijn goedheid nooit ingezien. Het werkelijke doel van deze rechtszaak is een rechtsorde scheppen om hosts te veroordelen. Met Zakia lachen we dikwijls, we stellen ons dan voor dat er een verschrikkelijke wet met onze namen wordt gebruikt om solidariteit te bestraffen. Maar dat is een beetje vergezocht. Weet je, hosts zijn van nature mensen die veel vertrouwen hebben, zij zetten de deur wagenwijd open voor mensen die hun taal niet spreken en van overal ter wereld komen. Dat is gewoon de waarheid.

Na de eerste rechtszaak ben ik getrouwd met Hassan. Samen besloten we alle schade te herstellen. Dankzij gezinshereniging kon hij hier een verblijfsvergunning krijgen en een baan vinden. Hij heeft de afgelopen twee jaar een onvoorstelbaar parcours afgelegd. Hij leerde Frans, vond een baan in een rusthuis tijdens de lockdown en nu zijn we opnieuw aan het opbouwen.  

Vandaag ben ik 55 jaar en mijn leven zoals ik het kende, bestaat niet meer. Als je de balans opmaakt, is het financieel gezien een ramp. Ik heb tussen de 30.000 en 40.000 euro aan schulden en de deurwaarders bezoeken me om de haverklap. Ik moest mijn appartement verlaten, in therapie gaan en nu woon ik in een appartement van 20 vierkante meter. Maar al bij al is het de sfeer die telt, toch? Ondanks alles, heb ik me nog nooit zo goed gevoeld als vandaag."

"Ik woon sinds 2001 in België en ben van Tunesische afkomst. Toen ik gearresteerd werd, begreep ik er helemaal niets van. Ik nam één persoon onder mijn hoede, Mahmoud, ook één van de verdachten. Een jongen die in nood was en met wie ik ondertussen bevriend was geraakt. Ik had niet veel, maar ik deelde alles wat ik had.

Er werd mij verteld dat de jongeman die bij mij verbleef een smokkelaar was, maar ik geloofde het voor geen meter. Hij leefde op straat en sliep in het Maximiliaanpark. Hij had geen geld, geen eten. Dus nam ik hem in huis. Hij kwam voor een douche, een maaltijd, en bleef daarna een paar nachten bij mij slapen. Ik had zelfs zijn ouders aan de telefoon om hen gerust te stellen. Door mijn solidariteit heb ik meer dan acht maanden in de gevangenis doorgebracht. Maar als ik het een tweede keer moest doen, deed ik dat direct.

Voordat deze zaak uitbrak zat ik al in een depressie, na de dood van mijn ouders. Maar sinds 20 oktober 2017, ben ik mentaal en fysiek kapot. Maandenlang had ik nachtmerries waarin ik terug naar de gevangenis moest, die gedachten achtervolgen mij nog steeds. Ik heb niets gedaan, ik ken geen smokkelaar, ik heb nooit iemand geholpen om naar Engeland te gaan en ik heb nooit geld verdiend door iemand te helpen. Integendeel, ik heb alles verloren door die acht en een halve maand in de gevangenis. Mijn huis, mijn meubels, alles. In de gevangenis kreeg ik tientallen brieven met steunbetuigingen. Deze zaak is politiek en zit vol onrechtvaardigheden. Het enige wat ze wilden doen, was de mensen die hen hielpen een goed lesje leren.

Vandaag, probeer ik mezelf beetje bij beetje weer op te bouwen. Ik heb een appartement gevonden waar ik me goed in voel. Ik leef van het OCMW want ik ben nog steeds arbeidsongeschikt. Maar ik probeer positief te blijven. Ik wil alle mensen bedanken die ons vanaf het begin hebben gesteund. Mijn advocaat, Selma Benkhelifa, en Thomas Prédour van Solidarity is not a crime, hij is een soort broer voor mij geworden. Ik spreek Mahmoud nog regelmatig, hij heeft intussen een baan gevonden en voelt zich langzaamaan beter. Als er één positieve les is die we uit dit afschuwelijke verhaal kunnen trekken, dan is het wel de liefde die eruit is voortgekomen."

Anouk, (voorzitter van een non-profit organisatie), heeft meer dan dertig mensen ontvangen en doet dat nog steeds

"Ik ging in 2016 voor het eerst naar de “Jungle van Calais”. Ik ging erheen om een artikel te schrijven en bij mijn terugkomst in Brussel voelde ik dat dat niet genoeg was. Dus ging ik een jaar lang één keer per maand terug. Myriam en ik hadden een Facebook-groep opgericht waarin we medicijnen, kleding en andere nuttige dingen konden inzamelen. Je moet je voorstellen dat op een paar jaar tijd uit de duinen van Calais een stad is verrezen - met houten huizen, een school, voorstellingen, een markt, enz. Maar de stad werd met de grond gelijkgemaakt en veel vluchtelingen kwamen naar Brussel. Dokters Van de Wereld was op dat moment op zoek naar een onderkomen voor een jonge Syrische man die een verblijfplaats nodig had. Ik nam hem tien maanden lang in huis, in afwachting van zijn papieren en de nodige hulp. Na hem heb ik nog zo’n 30 mensen opgevangen: vrouwen, mannen en koppels met of zonder kinderen uit Eritrea, Ethiopië en Guinee. 

Vandaag schommel ik nog steeds tussen sereniteit en woede. Sereniteit omdat het openbaar ministerie tweemaal om mijn vrijspraak heeft gevraagd en omdat de procureur-generaal mij publiekelijk zijn verontschuldigingen heeft aangeboden. Woede, omdat ik de indruk heb dat ik als instrument word gebruikt, dat ik het brave gastvrouwtje ben dat nooit hun zogenaamde ‘grens’ heeft overschreden, en omdat er drie jaar van mijn leven is ontnomen. Het verbaast mij dat het parket van Brussel erkent dat er geen bewijzen zijn in de rechtszaak tegen Walid, maar toch blijft vasthouden aan de "diepe overtuiging" dat hij schuldig is. Ik accepteer hun excuses alleen als ze die aan de andere drie ook aanbieden. Mensensmokkelaars? Geen denken aan! Het racisme in dit verhaal is niet te ontkennen.

Ik kom hier niet ongeschonden uit, sommige van de gevolgen en andere, bijkomende schade zijn verschrikkelijk. Mijn leven is radicaal veranderd sinds die fameuze arrestatie in oktober. Ik nam ontslag, richtte een non-profitorganisatie op om de strijd op een andere manier voort te zetten en ik ben nog geen seconde gestopt met het helpen van migranten. 

En dan zijn er nog de racistische opmerkingen en bedreigingen die we krijgen. Ik heb eraan getwijfeld, maar blijf geloven in de Belgische solidariteit, en in al die burgers die voortdurend het werk van de regering opknappen. Er zijn tenslotte kosten aan dit proces verbonden. Met de arrestaties, de gevangenis en de gerechtskosten, de vertalers, de huiszoekingen en de doorverwijzing naar beroep zitten we al gauw over een miljoen euro. Geld dat rechtstreeks van de belastingbetalers komt. En allemaal voor wat? Voor niets. Persoonlijk ben ik van Zara naar Petits Riens gegaan, van mijn BMW naar een Citroën, van vakanties in mooie hotels naar helemaal geen vakantie. Maar wat maakt het ook uit?  

Toch zijn er ook mooie dingen uit deze rechtszaak gekomen: solidariteit onder de burgers, de oprichting van Solidarity is not a crime, het opvangplatform dat vluchtelingen helpt, enz. Al deze mensen die al jaren hun leven op pauze zetten om zich te wijden aan het helpen van anderen. Dat helpt mij om door te zetten. Eén ding is zeker: mijn angst gun ik deze mensen niet.”

Je kan deze elf mensen steunen door hier te doneren.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.