We vroegen supermarktcaissières hoe ze inschatten of je oud genoeg bent om drank te kopen

Met een bonzend hart en een zwetend voorhoofd sta je in de rij. Nog twee- nee nog maar een persoon voor je. De twee flesjes bier op de band schuiven tergend langzaam naar de scanner, klaar om beoordeeld te worden door de haviksogen van de caissière. Krijg ik het wel mee?

Al mag ik al ruim zes jaar alcohol kopen, ik vergeet vaak genoeg mijn identiteitskaart. De magische 25 heb ik nog niet bereikt, dus officieel moet ik me nog legitimeren. Meestal gaat het goed en kom ik ermee weg, maar ik ben dan ook vrij groot (dat is intimiderend, naar het schijnt) en goed in het opzetten van een serieuze blik. Toch vraag ik me af: hoe doen caissières het? Waarom vragen ze mij de ene dag wel om mijn legitimatie en de andere dag niet? Ontwikkel je een soort superkracht achter de kassa waardoor je iedereens geboortejaar kan detecteren? Of is het puur giswerk? Ik vroeg een paar mensen die achter de kassa werken of hebben gewerkt hoe ze profileren.

De mensen op de foto's hebben trouwens niks te maken met de geïnterviewde caissières. Die wilden hun gezichten, de naam van de supermarkt en plaatsnaam liever verborgen houden, zodat winkelaars in de toekomst even nietsvermoedend aan hun kassa kunnen aanschuiven.

Julia (19), werkte een jaar achter de kassa

"Ik lette eigenlijk vooral op wat mensen bij hun alcohol kochten. Dat klinkt erg, maar als iemand een hoop biologische boodschappen en groenten haalde en daarbij dan een fles rode wijn, vroeg ik veel minder snel om een ID-kaart. Ook als iemand babyvoeding kocht, gaf ik het gewoon mee. Dus als je wil voorkomen dat we je legitimatie vragen, moet je er eigenlijk hele volwassen en brave dingen bijkopen. Als ik iemand met alleen maar een fles Hugo of Passoa aan zag komen, vroeg ik het altijd. Dat zijn echt van die jongemeidendrankjes. Energydrink erbij kopen is ook een no no.

Als ik uiteindelijk een ID-kaart in mijn handen had, keek ik niet echt naar de foto. We moeten de geboortedatum heel snel intoetsen in het systeem, dus hebben daar niet echt tijd voor. Ik denk dat heel veel jongeren met een valse ID-kaart drank kopen hoor. Als je dezelfde kleur haar en ogen hebt, dan is het eigenlijk al goed genoeg.

Sommige mensen nemen het heel ernstig als je om hun ID-kaart vraagt. Echt alsof het een aanval op ze is. Zuchten, moeilijk doen, ogen rollen - dat is het grote probleem en de reden waarom alle caissières er tegenop zien om erom te vragen. Ik dacht dan meestal: ik begrijp dat je je graag oud wilt voelen, maar dit is mijn baan, laat die kaart gewoon zien. Als mensen normaal reageren en rustig zeggen dat ze ouder zijn, geef ik het soms gewoon zo mee. Maar goed, als een teamleidster naast je staat mee te kijken, kan dat echt niet.

Het is natuurlijk ook al voorgekomen dat ik leeftijden totaal mis ingeschat heb. Bij meisjes is het meestal gemakkelijker - ik vergelijk ze gewoon met mezelf - maar jongens vind ik lastiger. Eén keer vroeg ik het aan een man van 36, omdat ik oprecht dacht dat hij jonger was dan 25. Hij reageerde best oké, maar ik schaamde me. Met jongens is het ook zo dat ze over het algemeen minder snel hun ID geven. Ze willen je een beetje testen. Of ze maken grapjes, dat ik bijvoorbeeld enkel hun legitimatie vraag omdat ik hun naam wil weten. Je moet niet te gevoelig zijn als caissière."

Iris (23), werkte 2,5 jaar achter de kassa

"Het is eigenlijk best grappig om mensen om hun ID te vragen. In het begin had ik geen idee hoe ik iemands leeftijd moest inschatten, dus ik vroeg ongeveer iedereen zonder rimpels om hun ID. Meesten laten ze hun ID gewoon zien, ook al zijn ze 35, maar ze kijken me wel vreemd aan. Als mensen hun ID-kaart niet bij zich hebben, en ik vind ze er aardig uitzien, vraag ik naar een ander willekeurig pasje, zodat het voor de teamleiders zou lijken alsof ze een ID laten zien."

David (21), werkte drie jaar achter de kassa

"Ik had een geweldig systeem. Ik schatte iemands leeftijd in op basis van twee dingen: uiterlijke eigenschappen en gedrag. Bij uiterlijke eigenschappen maak je al snel een selectie van wie sowieso oud genoeg is en wie sowieso te jong is om alcohol of tabak te kopen. De rest zijn dan de twijfelgevallen. Binnen die groep let ik op gedrag. Er zijn heel veel verschillende typen jongeren: jongeren die zich heel volwassen voordoen, jongeren die hun leukste lach opzetten in de hoop zo de controle te ontwijken en ook jongeren die een beetje intimiderend proberen over te komen. Zij hebben meestal niet door dat je hen al eventjes in de gaten aan het houden bent, waardoor je weet dat ze een spelletje spelen.

Zo kwam het best vaak voor dat een groepje jongeren op het laatste moment opsplitste zodat de oudste het bier kon afrekenen. Op zulke momenten moet je heel streng zijn en die persoon er op wijzen dat hij zijn vrienden ook even mag optrommelen om zich te legitimeren. Ik voelde me niet als een rotzak, omdat ik toch de verantwoordelijkheid voelde om het goed te doen. Maar het is wel heftig. Sommige jonge gasten van zeventien snappen ook wel dat het niet mag, en druipen rustig af, maar veel jongeren worden boos. Een vrouw van 26 die er heel jong uitzag begon eens tegen me te roepen: "ja, maar ik ben toch geen achttien." Zeer bijdehand, want ik moet het gewoon vragen.

Verder had ik er ook gewoon wel lol mee. Zo vroeg ik het weleens aan een oude man die vaak kwam. Die kon er wel mee lachen. Je moet er rekening mee houden dat achter de kassa zitten heel saai is. Het spannendste wat er in drie jaar gebeurde in mijn super, is dat de stroom een keer uit viel. Proberen uit te vissen hoe jongeren aan drank probeerden te komen, is dus ook gewoon leuk tijdverdrijf."

Stephanie (28), werkt al bijna tien jaar achter de kassa.

"Vooral jongens worden megaboos als ik om hun ID vraag. Eentje zei eens dat ik eerst de sigaretten moest pakken, en hij pas daarna zijn ID-kaart zou laten zien. Ik gaf er geen gehoor aan en zei dat hij ze pas kreeg als ik zijn leeftijd gecheckt had. Hij gaf niet toe omdat hij stoer wou doen voor zijn vrienden. Toen liet een van die vrienden zijn legitimatie zien. Hij was oud genoeg, maar goed, zo werkt het helaas niet. Het groepje liep boos weg, zonder sigaretten. Wat later kwam die ene jongen die wel oud genoeg was terug om een pakje sigaretten te kopen. Ik wist dat het voor zijn vriend was, maar tja, dat kan je niet weigeren.

Er zijn natuurlijk ook mensen die de regels proberen te omzeilen. Toen de leeftijdsgrens van alcohol en tabak net was verhoogd van zestien naar achttien jaar, kwam een zeer jong ogende klant sigaretten halen. Toen ik om zijn legitimatie vroeg, haalde hij zelfverzekerd een ID-kaart tevoorschijn, maar het gezicht op de kaart was niet de persoon die ik voor me had. Een andere haarkleur, neus – een compleet ander gezicht. Toch bleef hij volhouden. Ik moest er collega's bij halen om te helpen vergelijken. Hij was het niet, dat ben ik zeker, maar zij geloofden zijn verhaal. Hij kwam er bijna mee weg, totdat ik naar zijn geboortedatum keek. De persoon op de ID-kaart was ook geen achttien! Het was hem zeker ontgaan dat de leeftijdsgrens net was verhoogd. De jongeman moest lachen en zei 'tja was een poging waard toch?'"

Noor (20), werkt 2,5 jaar achter de kassa

"Ik zit er eerlijk gezegd vaak naast. Soms vraag ik iemands ID en die persoon blijkt dertig te zijn. Dat doet sommige mensen goed. Dan zeggen ze dingen zoals: 'bedankt, zie ik er nog zo jong uit?' Als ze boos worden, ga ik er meestal vanuit dat ze geen ID-kaart bij zich hebben en dat ze zich daarom opwinden. Maar na een vijf minuten durende, ellendige discussie halen ze hem meestal toch tevoorschijn. Irritant is dat! Of jongeren proberen het steeds opnieuw, telkens bij verschillende kassa's. Daar moet ik wel om lachen. Het pijnlijkste is wanneer mensen reageren met: 'Volgens mij mag jij zelf nog niet eens alcohol kopen'. Ik ben gewoon 20.

Aan de kassa merk je ook dat leeftijd echt een ding is onder jongeren. Zo kwamen eens twee jongens – een wat jongere en een wat oudere – aan mijn kassa, en toen ik die jonge gast om zijn ID-kaart vroeg, begon zijn vriend hem belachelijk te maken. Toen heb ik hem op zijn plek gezet door ook om zijn ID te vragen, en hem samen met die jonge gast wat belachelijk te maken. Dat konden ze wel waarderen. Je moet het zelf allemaal een beetje luchtig maken."