Zijn vleesvervangers de nieuwe kiloknallers?

Het lijkt tegenwoordig wel of er elke week nieuwe soorten kip die geen kip zijn en bacon die nooit heeft geknord in de supermarkt liggen. De meeste vleesvervangers zijn al lang niet meer voor vegetariërs alleen. Marokkaanse kruiden, spelt, meelwormen, kaas, 'gehaktballen', zongerijpte tomaten, 'saucijzenbroodjes', Javaanse specerijen: verzin het en je vindt het in het vegaburgerschap.

Zelfs bedrijven die vlees verwerken, beginnen tegenwoordig een handeltje in vegaburgers. Niet iedereen die minder of geen vlees wil eten zit daar op te wachten. De ambities van vegetarische slagers zijn dus groot.

Neem bijvoorbeeld Jaap Korteweg, de enige echte Vegetarische Slager. Hij wil op korte termijn negentig procent van het vlees uit de bio-industrie vervangen en de wereld veroveren met vegetarische kiloknallers. Daarom opent hij volgend jaar een fabriek. Dit jaar produceert hij nog voor zes miljoen maaltijden aan vegetarisch vlees en volgend jaar moet dat oplopen naar tien miljoen, vertelde Korteweg aan Breda Vandaag. De fabriek in Breda moet uiteindelijk een productiecapaciteit krijgen van vijftig miljoen maaltijden aan nepvlees dat niet alleen naar vlees smaakt, maar ook nagenoeg dezelfde structuur heeft. De 'gehacktballen' wonnen in 2013 de derde prijs in een echte gehaktballenwedstrijd. Jaap Korteweg (die getrouwd is met Marianne Thieme) wil concurreren met vlees door iets te maken wat volgens hem gezonder, duurzamer, diervriendelijker en goedkoper is.

Een tijd geleden kwamen de vleesvervangers nog slecht in het nieuws omdat ze ongezond zouden zijn. Een onderzoek zou uitwijzen dat er veel teveel zout werd gebruikt. Het bleek allemaal wel mee te vallen: alleen de vegetarische spekblokjes in het algemeen scoorden erg hoog qua zout. Maar echt spek was niet getest op zout, dus er was niet veel om mee te vergelijken.

In Nederland eten we gemiddeld zo'n vijfenveertig kilo vlees per persoon per jaar. Dat komt volgens strategiebureau Annalise neer op zo'n vier miljard euro per jaar. In 2008 werd ongeveer dertig miljoen van dit bedrag uitgegeven aan vleesvervangers. Maar volgens Annalise gaat er zes jaar later al tussen de zestig en vijfenzestig miljoen richting deze producten. Dat is een verdubbeling en de verwachting is dat het snel toeneemt. Al bestaat nu nog maar één procent van de vleesmarkt uit vleesvervangers en heeft Korteweg nog een lange weg te gaan, het begin is er.

Het is daarom niet gek dat ook vleesproducenten heil zien in vleesvervangers.

Veel grote vleesproducenten maken de overstap naar vegetarische producten, zoals de Duitse vleesproducent Rügenwalder Mühle. "De worst is de sigaret van de toekomst", vertelde directeur Christian Rauffus aan Der Spiegel. Volgens hem is vlees eten op weg om hetzelfde dodelijke imago op te lopen. Maar ook in Amerika groeien de ambities op het gebied van nepvlees.

Ze laten het vlees niet links liggen, maar de vegetarische producten zijn op dit moment hun stokpaardje. Drie maanden nadat ze vegetarische producten begonnen te maken, waren vier van de tien best lopende vleeswaren van Rügenwalder vleesloos. In Nederland willen grote vleesfabrikanten de consument graag ook een vegaworstje gaan voorhouden. Zwanenberg, een van de grootste vleesproducenten in Nederland, gaat groenteburgers maken. Het bedrijf schrijft in een persbericht dat ze als doel hebben om Nederlanders makkelijker aan hun dagelijkse portie groente te laten komen. Want dat blijkt voor veel mensen nog een hele kluif. Daarnaast ziet het bedrijf de vleesconsumptie al een aantal jaren dalen.

De burgers worden op de markt gebracht door dochteronderneming Purple Bee Hive en bestaan voor het grootste deel uit groenten als bieten, mais en bonen in plaats van soja. De burger wordt dus ook niet gezien als een volwaardig vleesvervanger. Je kunt er nog niet de nodige voedingsstoffen en vitamines uithalen, maar als de trend door blijft zetten kan dit misschien in de toekomst wel.

Dat de toekomst nog wijd openligt, zien we ook terug in andere initiatieven. Zo valt er nog veel te halen op het gebied van eiwitten, maar ook algen, die heel veel vitaminen en eiwitten zouden bevatten. En de Jumbo heeft natuurlijk al een tijdje insectenburgers. Een woordvoerder van Jumbo vertelt me dat die burgers, omdat de buffalowormen er volledig in verwerkt zijn, aantrekkelijker voor mensen zijn om te proberen. Cijfers over de verkoop krijg ik niet, maar "er wordt veel positieve interesse getoond". Er zijn ook tegengeluiden, want hoe vegetarisch is zo'n insectenburger? Insecten zijn natuurlijk ook levende wezens.

Moeten we deze producten nu ook echt eten in plaats van vlees? Ik vraag het Freek Morren, docent voeding aan de Hogeschool van Amsterdam. Om één ding kunnen we niet heen, de productie van vlees is ontzettend schadelijk voor het milieu. Morren vertelt me dat vooral duurzaamheid en dierenwelzijn de voornaamste redenen zijn dat mensen stoppen of minderen met het eten van vlees."Het is bizar als je beseft dat de productie van bijvoorbeeld één kilo rundvlees tussen de tien en vijftien kilo plantaardig voedsel kost en ruim vijftienduizend liter water." Maar moeten we dan helemaal stoppen met het eten van vlees? "Een vleesvervanger kan gebruikt worden als afwisseling of als aanvulling, maar je moet het niet zeven dagen per week eten. Ze zijn gewoon niet zo volwaardig als een stuk vlees."

Volgens Els Dijkstra, culinair specialist bij Het Voedingscentrum, is het wel belangrijk om dierlijke producten te eten. Veganisten doen dit niet, en Het Voedingscentrum keurt een veganistisch dieet dus ook af. "Vitamine B12 halen we ook uit bijvoorbeeld eieren en melk. Bovendien gaat het lichaam zuinig met deze vitamine om. IJzer, een van de belangrijkste stoffen die we uit vlees halen, is een ander verhaal. Daarom is het belangrijk dat er in de vleesvervangers voldoende ijzer zit. Dat zit niet standaard in alle vleesvervangers. Zodra er voldoende ijzer en vitamine B in te vinden is, noemen we een vleesvervanger volwaardig."

Maar hebben we vleesvervangers echt nodig? Het antwoord hierop is eigenlijk gewoon nee. Om de stoffen die je mist door te stoppen met het eten van vlees toch binnen te krijgen, hoef je geen vleesvervangers met gekke smaakjes te eten. Met peulvruchten, noten en graan komen veganisten een heel eind. En vegetariërs kunnen meer eieren en melk aan hun dieet toevoegen. Natuurlijk moet je van deze producten ook niet teveel eten, maar dat geldt voor alles waar 'te' voor staat. "Het is vooral makkelijk dat mensen met vleesvervangers hun maaltijden kunnen afwisselen, maar noodzakelijk is het niet," vindt Dijkstra.

Of de kiloknaller door het grote aanbod van nepvlees gaat verdwijnen, is nog maar de vraag. De vleesconsumptie lijkt namelijk niet af te gaan nemen. Grote vleesproducenten die overstappen nemen dit als reden, maar niets is minder waar. Dit leek enkele jaren geleden wel zo, maar de Europese Commissie neemt deze voorspelling weer terug. Dus de toekomst voor biggetjes en koeien, maar ook de sojabonen is nog erg onduidelijk. Wie weet liggen de echte en vegetarische kiloknallers over een paar jaar wel naast elkaar in de winkel, maar in de tussentijd vind ik het erg fijn als mijn bacon gewoon van een varken komt.