Zo kraak je een ruimte op de universiteit en begin je er een café zonder het schoolbestuur boos te maken

Afgelopen schooljaar gebeurde het een paar keer dat ik om vijf uur 's ochtends van de Vrije Universiteit naar huis fietste. Dat voelde telkens heel surrealistisch en onnatuurlijk. Want één: het hoofdgebouw sluit om elf uur 's avonds en het is de bedoeling dat laatblijvers voor dat uur op academisch correcte wijze hun spullen bijeenrapen en ophoepelen. En twee: tot voor mijn masterjaar aan de VU was ik van mening dat studenten die om niet-academische redenen een seconde langer op school blijven dan de tijd die nodig is om een afscheidssigaret te roken, losers zijn.

Ik kwam op zulke nachten uit De Verrekijker, een café op de campus waar studenten op basis van donatie bier, soep van afgedankte groente, koffie, thee en eten kunnen krijgen. De ruimte, voordien een opberghok voor oude meubels, werd een dik jaar geleden, rond de tijd dat het Maagdenhuis ontruimd werd, gekraakt door een groep studenten. Ze bouwden er een bar en transformeerden de boel tot een academisch café.

Naast een goedkoop alternatief om magen te vullen – een van mijn klasgenoten gaf in een drukke deadlinemaand zonder grap bijna vierhonderd euro uit aan koffie en eten in de schoolkantine – is De Verrekijker vooral ontstaan als autonome ruimte die de afstand tussen leerkrachten en leerlingen moet verkleinen en waar studenten zelf datgene waar ze zin in of nood aan hebben kunnen organiseren.

Nu wordt er door het culturele stereotype dat aan kraken vasthangt heel wat gezeurd over krakers en hun hippie-ideeën, maar ik kan niet anders dan dit steunen. Een van de vetste dingen aan studeren in Nederland is het informele contact tussen studenten en docenten. Een professor bij de voornaam noemen, met hem of haar koffie of een hamburger halen na de les en grapjes maken over beschamende jeugdherinneringen of het brilletje van Mark Rutte zijn dingen die aan universiteiten in de meeste andere landen compleet uit den boze zijn. De Verrekijker ontstond als tegengeluid op de introductie van flexruimtes voor docenten. Dat zijn minuscule, muffe hokken achter een glazen wand die enkel met een digitale pas toegankelijk zijn, waar docenten met leerlingen kunnen afspreken. Niemand heeft daar zin in.

Verder is het de bedoeling dat studenten in De Verrekijker dingen kunnen organiseren. Het kost een student tachtig euro om een ruimte in het schoolgebouw te huren om een lezing of evenement te organiseren. In De Verrekijker is dat gratis. Er zijn yogalessen, filmavonden, kookworkshops, optredens, lezingen door zowel leerkrachten als studenten, en feestjes. Er wordt gestudeerd, gediscussieerd, gekookt, geblowd, gedronken en muziek gedraaid. En in tegenstelling tot andere gekraakte universiteitscafés – Kritisch Café Terecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen werd bijvoorbeeld heel snel opgedoekt – leeft De Verrekijker in vrede met het campusbestuur. We vroegen het studentencollectief* achter het café hoe je een academisch café opzet zonder dat de school je tot in het diepste van je studentenziel haat.

[*De studenten wensen als collectief te spreken in dit artikel in plaats van onder hun eigen naam. Onderstaande citaten zijn afkomstig van verschillende leden. Hun namen zijn bij de redactie bekend.]

Probeer eerst op legale manieren je doel te bereiken "Voordat je een lokaal kraakt, is het slim om een dossier op te bouwen waarin je bewijst dat je op alle mogelijke legale manieren hebt geprobeerd een autonoom studentencafé op te richten. Denk bijvoorbeeld aan schriftelijke communicatie met de campusorganisatie waarin je vraagt naar de mogelijkheden. Een dossier met zulke informatie toont aan dat je helemaal geen zin hebt om de wet te breken. Daarbij geven scholen ook vaak aan dat ze het een goed idee vinden. Alleen doen ze er vervolgens niets mee. Ga vooraleer je concrete actie onderneemt ook naar een studenten-kraakspreekuur voor legaal advies. Je wil niet in de gevangenis belanden."

Zorg voor een eigen ingang "Idealiter is de ruimte voor je toekomstig café er eentje met een eigen ingang op de begane grond. Onze ruimte ligt wel in een universiteitsgebouw, maar we hebben een eigen deur aan de voorkant. De deur achteraan leidt naar het gebouw zelf en is langs beide kanten gebarricadeerd, zowel door ons als door de school. Die deur gaat nooit open. Met een eigen ingang ben je niet afhankelijk van de openingstijden van de universiteit. Hier sluiten gebouwen bijvoorbeeld om tien of elf uur 's avonds. Als je dan niet meer binnen of buiten kan, verlies je een hoop van je vrijheid."

Spandoeken op de nacht van de inval "Hou er rekening mee dat er zeer weinig zogenaamde 'blind spots' zijn op de campus. Je bent overal altijd zichtbaar. Wij verzamelden om vier uur 's ochtends met veertig studenten bij de Uilenstede, liepen de school binnen en hingen spandoeken rond de ingang van het bewuste lokaal. Zo blokkeerden we het zicht van de camera's. Op miraculeuze wijze ging de deur open en konden we naar binnen. We zetten een heleboel meubels buiten om de ingang te barricaderen. Om zes uur 's ochtends kwam de beveiliging langs en wij stonden voor de barricade, in de startblokken voor de aanval. Maar in plaats van boos waren ze nieuwsgierig. Ze vroegen wat we aan het doen waren, gaven het door aan hun baas door en liepen vervolgens gewoon verder."

Bereid je voor op een gewapende vrede met de facultaire campusorganisatie "Het campusbestuur kwam een uur later langs en in plaats van ons te bevechten, zoals het toentertijd op de UvA gebeurde, gaven ze ons elektriciteit, installeerden ze een waterkraan en brachten ze twee prachtige mobiele toiletten. Belangrijk hier is dat je zelf nergens om vraagt. Probeer zoveel mogelijk dingen te doen om je onafhankelijkheid te waarborgen. Wij hebben zelf de ruimte brandveilig gemaakt, de bedrading voor elektriciteit aangelegd en een vliering gebouwd. Alles waar het bestuur je mee helpt zijn dingen die ze later tegen je kunnen gebruiken, omdat het café dan ook hun verantwoordelijkheid is geworden.

Het is goed om in het begin keihard te zijn. Wij hebben twee maanden in De Verrekijker geslapen en dat wil de school natuurlijk absoluut niet. Je kunt dat slapen dus heel goed inzetten om te onderhandelen. Zo kwamen wij bijvoorbeeld tot een overeenkomst dat als we er niet zouden overnachten, en met oog op brandveiligheid elke avond aan de security laten weten tot hoe laat en met ongeveer hoeveel mensen we denken in de ruimte te blijven, daar tegenover stond dat zij de ruimte niet ongevraagd mogen betreden, dat we geen sluitingsuur krijgen (we mogen niet overnachten, maar wel bijvoorbeeld sluiten om zes uur 's ochtends en om zeven uur weer open gaan), en dat als ze van plan zijn ons eruit te gooien, ze hun plannen eerst met ons moeten bespreken.

Vergader met de facultaire campusorganisatie om de communicatie goed te houden, maar vertrouw hen niet teveel. De school kan je eruit zetten als ze de ruimte daadwerkelijk zelf gaan gebruiken. Een tijd geleden wilde de VU hier een gymlokaal van maken. Dat hadden ze, in tegenstelling tot onze overeenkomst, niet met ons overlegd. We hoorden het achteraf van de mensen in het laboratorium boven De Verrekijker – zij moeten toestemming geven voor zulke plannen – en zij hadden gelukkig geweigerd. Anders was het klaar geweest met ons. Verder kan het ook goed zijn dat ze ongevraagd proberen binnen te komen om het gebouw te inspecteren. Dan zouden ze bijvoorbeeld foto's kunnen nemen van hoe ze onze sloten kunnen breken. Hou altijd in je achterhoofd dat zij, net zoals jij, waarschijnlijk ook een dossier aan het opbouwen zijn. Het blijft een Koude Oorlog en daar moet je je bij neerleggen."

Vraag geen geld voor eten en drank "Als je drank of eten gaat verkopen ben je een horecagelegenheid, en oneerlijke concurrentie voor andere horecazaken op campus. Dan krijg je ook met dingen te maken als indekken tegen voedselvergiftiging, en dat wil je vermijden. Bij ons kunnen bezoekers kiezen wat ze geven. Koffie en thee is altijd gratis en voor dingen als alcohol doen we een suggestie. Zo geeft bijna iedereen een euro voor een biertje. De keuken is open, dat wil zeggen dat studenten zelf eten kunnen klaarmaken. We hebben alles in huis voor tosti's, die ze zelf kunnen maken. Er staat ook vaak versgebakken cake of soms maakt iemand een grote pan curry.

Het is belangrijk dat je keuken op de tweede plaats staat en dat het niet overkomt alsof je een commercieel doel hebt. Je moet altijd kunnen verantwoorden waarom je de keuken gebruikt. Waarom serveren we koffie? Omdat mensen hier komen studeren en koffie erbij hoort. Waarom koken we? Omdat dat in het kader van een workshop zit, zoals 'Taste Before You Waste', wat gaat over voedselverspilling. Of een student kookt iets en legt uit hoe je het moet maken. Als je een politiek of educatief doel hebt, val je niet onder eetgelegenheid.

Hou de security te vriend met koffie "Deze jongens zijn de politie van de school, maar ze hebben een saaie baan. Zorg ervoor dat hun baan dankzij jouw aanwezigheid een beetje leuker wordt. Als we een feestje hebben, brengen we ze om het uur een kop koffie. Eigenlijk bieden we altijd gratis koffie aan, ook al zeggen ze vaak nee omdat ze aan het werk zijn. Respect voor de security kan je alleen maar ten goede komen als je helemaal naar de tering in een opblaasbadje voor je café ligt omdat je die avond teveel gezopen hebt."

Ga op zoek naar ontevreden leerkrachten "Op elke hogeschool of universiteit zijn er leerkrachten die niet akkoord gaan met het schoolbeleid en veranderingen, zoals in ons geval de flexruimtes. Zoek uit bij wie het schoentje wrikt en probeer hen achter je te krijgen. Nodig ze uit om iets te komen drinken of om bijvoorbeeld in samenwerking met een leerling een lezing te geven. Betrek ze of voer ze dronken. Hoe meer leerkrachten je kunt betrekken, hoe beter. Niet alleen voor het behoud van je café maar ook, in ons geval dan, voor het doel om leerkrachten en leerlingen dichter bij elkaar te brengen. De rector kwam een keer een biertje doen en doneerde tien euro. Dat was een goeie dag."

Wees geen overdreven idealistische anarchist "Wees idealistisch, maar overdrijf niet. De helft van ons collectief is uit elkaar gevallen omdat we een ander idee hadden over wat autonomie betekent. De mensen die het een beperking van autonomie vonden dat we hier niet mochten blijven slapen, zijn er nu niet meer bij. Wees pragmatisch en hou je doel voor ogen. Je wilt een ruimte creëren waar studenten die autonomie op het schoolterrein missen terechtkunnen. Om dat te bereiken moet je als collectief sterk staan en daarvoor moet iedereen toegevingen doen. Er zullen altijd mensen zijn die nooit schoonmaken, teveel wiet roken of gewoon rotzakken zijn. Vergader met regelmaat en communiceer alles wat je dwarszit. Een keer naar elkaar schreeuwen lost een heleboel dingen op."

Maak de huisregels duidelijk "Het is niet anders dan in andere cafés. Bezoekers moeten weten wat ze van de ruimte kunnen verwachten. Ook bij vrije ruimtes is dat zo. Mensen gaan altijd de grens van de 'regelloosheid' opzoeken. Zo kwam er eens een groep studenten van een studieverenigingsborrel op de campus bij ons binnengelopen. Ze gooiden een houtblok naar mijn hoofd en een banaan naar dat van een vriendin. Ze maakten alles kapot omdat ze wilden testen hoe ver ze konden gaan. Nu hangt onze ideologie – onze gedragscode eigenlijk – aan de muur."

Wees bereid om tijd te investeren "Het moet geen impulsieve beslissing zijn. Besef dat het creëren en onderhouden van zo'n café ontzettend veel tijd in beslag neemt, en dat je er geen economische winst uit haalt. Het beetje geld dat je overhoudt is een spaarpot voor dingen zoals de vervoerskosten van artiesten die komen optreden of mogelijke gerechtelijke actie die later nodig zal zijn als je universiteit de Koude Oorlog breekt. Probeer ook niet in één keer teveel te willen organiseren. Je wil geen commerciële bar worden waar elke dag honderd studenten komen drinken. Het moet voor iedereen leuk blijven. Het is beter om een paar terugkerende workshops of evenementen te organiseren en de rest over te laten aan studenten buiten het collectief die het café als springplank voor hun creativiteit kunnen gebruiken. Die willen zich daarna vast bij je aansluiten. Dat is goed: elk schooljaar moet je proberen nieuw bloed in het collectief te krijgen, zodat je café in leven blijft."