Eten in de gevangenis: kreeft, ontplofte moonshine en vechten met vorken

"De gevangenis is geen paradijs hoor, dat kun je echt op je buik schrijven. Sinds het sobere regime is ingevoerd is dat Center Parks-gevoel voorbij," vertelde de ex-gedetineerde kok in de kroeg waar ik werk. In dit café komt veel penoze en hoor ik regelmatig verhalen over hoe het er aan toe gaat in het Nederlandse gevangeniswezen.

Ik heb al jaren een fascinatie met gevangeniseten, en omdat ik waarschijnlijk niet snel zelf in de bak beland, besloot ik een aantal ex-gedetineerden te interviewen. Wat schaft de pot? Krijg je met je verjaardag of feestdagen iets speciaals? En wat zijn de trucs om lekkerder te eten en aan alcohol te komen?

Gregory*, vier jaar vast voor inbraken en geweldsdelicten.

"In Haarlem stonden ze er om bekend dat de cipiers corrupt waren. Wij kregen daar gewoon kreeft, lamsrack en flessen whiskey binnen. Ik was daar reiniger, een van de beste baantjes om te hebben in de gevangenis. Je doet dingen zoals toiletpapier uitdelen, maar ook breng je elke dag het eten rond en beheer je de algemene vriezer. Je mag de meeste tijd buiten je cel doorbrengen en hebt bijna altijd toegang tot de keuken. De reinigers zaten met zijn vieren in de cel. Wij sorteerden jongens die goed konden koken – een Chinees, een Italiaan, nog een Surinamer en ik – en zorgden ervoor dat ze bij ons op de cel kwamen.

Toen ik in de Koepel zat, had je rijstkokers. Daarmee kon je echt alles klaarmaken. Ik pakte wel eens cookers – zo noemen we die rijstkokers – af van mensen als ze vrijkwamen. Op een gegeven moment had ik er drie op mijn cel: een voor mijn groente, een voor rijst en een voor vlees. Als je rijstkokers op standje 'cook' zette en je deed een papiertje tussen de deksel, dan bleef 'ie koken. Daarmee werden echt wonderen verricht.

Wat we maakten met die cookers was zo lekker dat zelfs de bewakers met ons mee-aten. Als we eten over hadden, namen zij het zelfs mee naar huis. Dat is een algemeen geweten, ongeschreven regel in de gevangenis: Als je eten geeft aan een bewaarder, zal hij je minder snel straf geven. Dat mocht eigenlijk niet, maar de cipiers in de Koepel deden het allemaal. Maar als een cipier met ons mee at, hadden wij hem ook in de hand. Als we iets nodig hadden wat niet op de bestellijst stond, zoals een stukje lombok of trassi of zo, brachten zij dat voor ons mee. Dat was alleen maar in hun voordeel want dan hadden ze zelf ook weer lekker eten. En het is eten, geen hasj, dus zo erg was het niet. Een keer in de maand mochten we ook wippen, dus mijn vrouwelijke bezoek bracht ook altijd wat mee naar binnen.

Ik at veel Brinta en voor 26 euro kon je ook van die whey shakes kopen. Daar dronk ik er ik drie per dag van. Dat combineerde ik met fruit en twee borden warm eten. Ondanks dat ik best wel wat geld te besteden had, viel ik af. Iedereen valt af in de gevangenis.

Nog iets wat alleen de jongens die veel hebben gezeten weten is dat je bij binnenkomst, wanneer je je geloof moet opgeven, altijd moet zeggen dat je Joods bent. Dan is je eten veel lekkerder. Al het inrichtingseten is trouwens varkensvrij, dus rollades of varkensfiletjes zijn er niet.

Waar het echt afzien is, is in de isoleercel. Daar ben je volledig afhankelijk van de broodjes die net uit de vriezer komen en moet je echt honger lijden. Normaal kan je in je cel nog snoep pakken, of een Snicker of zo. Ik heb een keer 21 dagen in de isoleer gezeten. Dan moet je even bukken en kuchen om te bewijzen dat je niks bij je hebt.

Alcohol wordt in de gevangenis zelf gemaakt door stukjes brood en fruit met een beetje suiker in een gesloten emmer te laten gisten. Je moet het wel elke dag een paar keer ontluchten zodat het niet ontploft. Ik heb een keer meegemaakt dat een jongen in de isoleer terechtkwam en dit niet kon doen waardoor het ontplofte en de hele afdeling er naar rook. Het is niet te drinken maar je wordt er wel dronken van. Of blind."

Ricardo*, vier en een half jaar vastgezeten voor geweldsdelicten

"Ik zat vijf maanden in kamp Zeist in Utrecht. Dat is een gevangenis voor langere tijd en daar mag je zelf koken, maar dan moet je wel geld hebben. Dan krijg je gewoon een bestellijst en kan je biefstuk bestellen. Tournedos, de hele teringzooi, alles wat je wil, maar geen drank. Je komt in huis van bewaring als je nog in afwachting bent van je proces. Daar is het echt veel heftiger dan in de gevangenis. Iedereen was opgefokt omdat niemand weet wat voor straf ze gaan krijgen. Er wordt veel meer gevochten en het eten is er veel slechter. Je kan daar ook geen eten bij bestellen en bent volledig afhankelijk van wat ze aan je geven, wat helemaal kut is.

In de gevangenis krijg je een keer in de week een zakje met 100 gram koffie, 100 gram suiker, 10 zakjes thee, en wat boter. Verder krijg je iedere dag een glas melk of karnemelk. Als je geld hebt kun je voor € 2,50 per week ook een koelkastje op je cel krijgen, maar soms zijn er te weinig. Dat is kut want dan smelt je boter.

Ik vertelde niemand dat ik kok was. Ik kookte er ook niet vaak en at gewoon de maaltijden die we kregen. Ik had geen zin om daar te koken. Ik ging gewoon zitten en de dagen afstrepen, verstand op nul. Ik miste ook niet eten als ik in de bak zat, ik dacht er gewoon niet aan.

Wel gebruikten we vorken soms als wapen. Ik kreeg een keer een beetje ruzie in kamp Zeist. We zaten met z'n tweeën in een cel. Ik lag onderin het stapelbed en ik zette Playboy tv aan, mijn celgenoot wilde dat niet zien. Toen kregen we ruzie en pakte ik hem bij z'n strot en pakte ik het bestek en hij ook. Toen de bewakers kwamen, waren we de lul en moesten we allebei de isoleercel in."

Brian*, negen en een half jaar vastgezeten voor diverse vergrijpen.

"Je eet in de middag tussen twaalf en een altijd een warme kant-en-klaarmaaltijd die de hele dag in een opwarmingskar heeft gezeten en waar net genoeg voedingstoffen inzitten om je op de been te houden. Het zijn zes verschillende gerechten die altijd worden afgewisseld. Een soort gehaktschijf met gekookte aardappelen met sperzieboontjes of bietjes, nasi met satésaus, en vis die op een scholletje lijkt, maar dat niet is. Dat kan ik allemaal echt nooit meer eten, zo goor. En alles is zo flauw, niks wordt gekruid. Maar de toetjes zijn het ergst. Ze lijken op een Danoontje, maar de smaak zit tussen een soort vanille-aardbeienyoghurt en vla in. Het fruit dat je krijgt is een beurse appels, een mandarijntje of een banaan. Nooit iets anders.

In de middag wordt het brood voor 's ochtends en s 'avonds uitgedeeld. Daar moet je twee dagen mee doen. Vroeger kreeg je zoveel je wilde maar nu mag je nog maar een half brood. Je krijgt het bevroren en de dag erna is het keihard. Dan krijg je twee plakjes kaas, twee plakken leverworst of van die goedkope Aldi-smeerkaas. Dat wil ik nu ik vrij ben echt nooit meer eten. Op vrijdag kregen we een hardgekookt eitje. Snoeihard en helemaal groen. Als je dan een windje in je cel laat dan weet je het wel.

Met de feestdagen wordt er niet echt uitgepakt in de bak, maar een klein extraatje kan er wel van af. Met Pasen krijg je twee van die groen gekookte eieren en een paasstolletje. Met kerst mag je kiezen tussen McDonald's, shoarma of chinees. De McDonald's is vaak al koud tegen de tijd dat het aankomt dus de meesten kiezen chinees. Een Big Mac met een McFlurry of foe yong hai met kerst."

Door mijn gesprekken met de drie ex-gedetineerden heen leerde ik dat over het algemeen geldt: des te langer je zit, des te meer je mag. Als je in een gevangenis zit voor langere tijd kan je via een bestellijst een keer in de week boodschappen doen. Voor wie dat niet kan betalen is het leven in de gevangenis alsnog heel hard. De prijzen gaan soms wel vier keer over de kop. Zo betaal je voor 250 gram gehakt in de gevangenis € 4,60.

Zelf zou ik nog steeds als een sociaal experiment een paar dagen in de gevangenis willen zitten. Gewoon om te kijken hoe het er is en hoe ik zou omgaan met het niet meer te kunnen eten waar ik blij van word. Zouden mijn kookkunsten met rijstkokers goed genoeg zijn om de cipiers ervan te overtuigen me mijn favoriete soorten kaas te bezorgen? Alleen ben alleen niet stoer genoeg om een misdaad te plegen om het zelf uit te vinden.

*De namen in dit artikel zijn gefingeerd en bekend bij de redactie.