​Alles wat je moet weten als je wil overleven op de kunstacademie

Omdat er ook dit jaar weer bussen vol studenten op de kunstacademie beginnen of ermee verder gaan, en de kunstacademie misschien wel een van de meest verwarrende plekken op aarde is, vroegen we onze kunstverslaggever Jan Hoek om advies.

Ook ik moet toegeven dat ik me zeven jaar geleden aanmeldde voor de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam vanwege het mythische beeld van het kunstenaarsleven. Iedereen wil wel geld verdienen met rondbanjeren door een grote industriële ruimte in een met verfvlekken bespetterde overall, en overdag whisky uit een heupflacon drinken in plaats van automaatkoffie. Niemand kijkt uit naar een leven waarin je om vijf uur 's middags naar huis forenst – ieder mens verlaat veel liever z'n atelier ergens in het holst van de nacht, nog nahijgend van de enerverende laatste toevoegingen aan de vijf meter hoge knalroze epoxy poedelsculptuur (en de seks die daarop volgde met een sexy assistent).

Er was wel één ding dat ik me niet helemaal had gerealiseerd, en waarschijnlijk veel mensen met mij: voor je het glamourleven van een kunstenaar kunt gaan leiden moet je minstens vier jaar het sukkelende leven van een kunstacademiesloeber uitzitten. Nou snap ik dat de kunstacademie een soort rock-'n-roll-achtige aantrekkingskracht heeft, maar uiteindelijk zit je wel in een klas waarvan ongeveer een kwart van de mensen depressief is, een kwart nooit op school is, en de rest op z'n minst enorm in de war is.

Toch wil ik je zeker niet ontmoedigen om naar de kunstacademie te gaan: mocht je aangenomen worden, niet opgenomen worden in een psychiatrische kliniek tijdens je opleiding en na de academie bij die vijf procent horen die niet zijn of haar geld verdient met fulltime barista zijn, dan weet je dat je nooit meer iets anders zou willen doen met je leven. Daarom hier een aantal wijze lessen voor op de kunstacademie:

Mocht je als kind altijd met veel plezier getekend hebben: bereid je voor, dat wordt er grondig uit geramd. De tijd is voorbij dat je jezelf helemaal kon verliezen in je eigen getekende droomuniversum. Tekenen betekent nu: nadenken wat jouw tekeningen de wereld te zeggen hebben. Het betekent: je eigen tekeningen in een kunsthistorisch perspectief kunnen plaatsen. Het betekent: moeten kunnen verdedigen waarom een lijntje naar links afbuigt en niet naar rechts. In woorden kunnen brengen waarom je een aap in de kleur groen tekent en niet in bruin. Tekenen wordt nadenken, in je hoofd zitten en het heeft niks meer te maken met dat fijne tekenen van vroeger toen tekenen nog niks hoefde te betekenen.

Eenmaal van de academie kan het jaren duren voor je dat plezier weer enigszins terugvindt.

Anders dan wanneer je scheikunde studeert, bestaat er geen universele waarheid in de kunst. Leraren gaan met de grootste stelligheid dingen verkondigen die volkomen tegen elkaar indruisen. Vaak zie je kunstacademiestudenten daar verontwaardigd over doen. Dan zeggen ze: "Leraar A zei over mijn hondenfilm dat ik het geluid compleet weg moet laten, en vervolgens zei leraar B dat ik juist méér muziek gemaakt van hondengeblaf moet toevoegen. Zo kan ik het toch nooit meer goed doen?"

Dit klopt. Je zult nooit goede kunst kunnen maken waar iedereen blij van wordt. Maar dat jouw leraren elkaar tegenspreken is slechts een voorbereiding op het echte leven na de academie, waar mensen altijd conflicterende meningen over je werk gaan hebben. Het is denk ik vooral de kunst om goed naar hun kritiek te luisteren, maar uiteindelijk te doen waar je eigen kunstenaarshartje sneller van gaat kloppen.

Wel is het meestal zo dat als al je leraren je werk slecht vinden, dat ook zo is.

Elke academie, en daarbinnen elke afdeling, heeft bepaalde codes van wat wel kan en wat niet kan. Zo vond men in mijn tijd bij Fotografie een werk al snel 'een beetje te veel een grap'. Als je bijvoorbeeld oma's liggend op de motorkap van gangsterauto's ging fotograferen, vonden ze dat al gauw te flauw.

Tegelijkertijd deed ik ook de afdeling Beeld en Taal (een beetje een gekke afdeling op de Rietveld, waar je zowel schrijflessen als beeldende kunstlessen krijgt), en daar was het verwijt juist vaak dat je een werk had gemaakt dat zichzelf veel te serieus neemt.

Mocht je het gevoel hebben verstrikt te raken in bepaalde codes op je afdeling, dan raad ik je aan om ook eens wat lessen te volgen op een andere afdeling. Dan zie je vanzelf dat al die codes ook maar relatief zijn.

Van alle tijd die je met school bezig bent, gaat slechts een derde op aan werk maken. Een evenredig groot deel gaat op aan praten over werk en anderen horen praten over werk. De tijd die je dan nog overhebt gaat op aan nadenken over hoe je jezelf kunt blijven motiveren om werk te maken, en niet alleen maar depressief thuis te zitten.

Die laatste bezigheid is trouwens heel belangrijk. Je bent geen fabriek, die aangezwengeld kan worden en dan zomaar op commando kunst kan produceren. Je gaat je eindeloos suf piekeren over lastige vragen, zoals: "Is het belangrijker om door te blijven werken aan mijn elastiekjessculptuur, nu ik eindelijk in een goede werkflow zit, of is het belangrijker dat ik naar school ga zodat ik m'n les kunsttheorie niet mis?"

Je gaat les krijgen van leraren die je echt heel erg verschrikkelijk slecht vindt. Leraren waarvan je, heel cliché, gaat vinden dat ze enkel lesgeven omdat het mislukte kunstenaars zijn. Je zou daar ook zomaar gelijk in kunnen hebben. Toch moet je een manier vinden om daarmee om te gaan. Wat de beste manier is, weet je nooit van tevoren. Soms was het inderdaad beter geweest om jezelf een hoop frustratie te besparen en weg te blijven van al zijn lessen. Andere keren blijkt dat die heel erg verschrikkelijke leraar vooral zo heel erg verschrikkelijk is omdat hij zo heel erg verschrikkelijk gelijk heeft.

Welke afdeling je ook kiest, je zult altijd een 'het gras is altijd groener aan de overkant'-gevoel houden en je afvragen of je niet veel beter op je plaats was geweest tussen die goed geklede sexy jongens en meisjes van Graphic Design.

Tot een bepaalde mate kan je hier het beste vrede mee hebben. Iedereen voelt zich altijd wel een beetje misplaatst op elke afdeling. Mocht het zijn dat je bijvoorbeeld je hele klas haat, dan zou ik wel gaan kijken of het bij een andere afdeling leuker is. In mijn ervaring is de chemie met je klas uiteindelijk belangrijker om in een goede flow te komen dan precies op de 'juiste' plek te zitten – wat dat ook mag inhouden.

De eerste paar jaar ga je waarschijnlijk veel werk maken met jezelf in de hoofdrol. Jezelf gephotoshopt terwijl je met jezelf zoent. Foto's van jezelf waarin je een interactie met de omgeving aangaat. Een filmpje van je gezicht terwijl je vertelt over jeugdtrauma's, of klaarkomt, of probeert te huilen, of zolang mogelijk probeert niet te knipperen terwijl er pakken vla over je heen worden gegoten. Oordeel niet te hard over de hoeveelheden narcistische kunst die je voor je kiezen krijgt de eerste jaren: het is een fase, en de meesten houden er aan het einde van hun academietijd weer mee op.

Ik heb het er een keer met mijn klas over gehad hoe dat komt en we kwamen tot de conclusie dat het een soort van logisch is dat je eerst al kunst makend jezelf wil ontdekken, en daarna pas de wereld. Een andere verklaring kan ook zijn dat je zelf als model altijd beschikbaar bent, en andere modellen moeten maar net kunnen, zin hebben, en geen geld ervoor willen.

Leraren bij wie je echt het gevoel hebt een zielsverwant te hebben gevonden, kan je proberen bij je te houden, eventueel voor de rest van je leven. Leraren op kunstacademies houden lang niet altijd strikt vast aan een officiële leraar/leerling-verhouding. Sommigen vinden het prima om vrienden met studenten te worden, anderen om ook na je academietijd nog werkbesprekingen te hebben. Weer anderen zullen je vragen voor ze te werken of je aanraden in de grotemensenkunstwereld. En ook als je graag met je leraren naar bed wil, dan is daar op kunstacademies gemiddeld meer ruimte voor dan op andere leerinstellingen.

Als je ergens van nature al heel goed in bent, dan kan je er zeker van zijn dat je leraren daar het meest kritisch over gaan doen. Ze willen namelijk niet dat je maakt wat je toch al kan, maar dat je nieuwe dingen probeert. Niet 'produceren', maar 'onderzoeken'. Dus denk niet automatisch als al je leraren je talent voor schilderen met de grond gelijk maken dat je ook echt niet kan schilderen. Dit lijkt in tegenspraak met het tweede advies en dat is het ook, maar dat vele dingen naast elkaar kunnen bestaan is misschien wel het belangrijkste wat je leert op de academie.

Dit vind ik een van de belangrijkste tips. Toen ik naar de academie ging, dacht ik altijd dat het werk dat je op de academie maakt niet echt meetelt. Dat als je later een beroemd kunstenaar bent, er nooit iets van je academietijd te zien zal zijn, omdat dat slechts oefenmateriaal was.

Toen ik afstudeerde werd mijn eindexamenwerk uitgekozen om bij een galerie, daarna op een fotofestival en uiteindelijk in een museum vertoond te worden. Mijn oefenwerk mocht dus opeens meedoen in de grotemensenkunstwereld. Zo kan het met al je werk vergaan dat je op de academie maakt. Zorg dus dat je al je tijd, liefde, maar ook geld in je kunst stopt. Als je bezuinigt op je eigen werk, dan zal je altijd alleen maar tweederangswerk laten zien, werk dat door geldredenen nooit helemaal is geworden wat het eigenlijk had kunnen zijn.

Natuurlijk zijn we allemaal sloebers op de academie en groeit het geld op niemands rug, toch raad ik iedereen aan om op alles te bezuinigen (op uitgaan, op kleding, op eten, op plastische chirurgie) behalve op je kunst. Leen van je vader, neem een baan bij een escortbureau, leen maximaal van DUO, alles om maar te zorgen dat je werk in ieder geval de kans heeft gehad om uit te bloeien tot dat wat het zou kunnen worden. Doe je dat niet tijdens de academie, dan zal daarna niemand anders deze kosten op zich nemen.

Deze tekst is gebaseerd op een tekst die Jan Hoek eerder schreef voor kunstblad Mister Motley.