De film Tanna zit vol medicijnmannen, drugsrituelen en peniskokers

Vanuatu is een eilandengroep in de Stille Oceaan, waar ik eerlijk gezegd nog nooit van had gehoord, tot ik ontdekte dat daar vorig jaar voor het eerst ooit een fictiefilm is opgenomen. De opnames vonden plaats op een van de eilanden, Tanna, wat ook de titel is van de best wel goede film, die belangrijke festivalprijzen in Venetië won. De film is geheel in de lokale taal, Nauvhal, gesproken, en de amateurcast was tot twee jaar geleden nog nooit de jungle uit geweest – laat staan dat ze ooit een film hadden gezien.

Tanna is een klassiek, heteronormatief Romeo & Julia-verhaal over een verboden liefde tussen Dain en Wawa, die aan een man van een andere stam is beloofd als onderdeel van een vredespact. Dat loopt allemaal heel slecht af.

De manier waarop de film is gemaakt, vind ik ergens zeer romantisch. De Australische documentairemaker Bentley Dean verbleef namelijk samen met zijn gezin maanden op Tanna, om langzaam het vertrouwen van de lokale Yakel-stam te winnen. Vervolgens hebben hij en zijn goede collega Martin Butler met de mensen die daar wonen in hun eigen omgeving en in hun eigen taal een goede film gemaakt. Toch voelt het ergens ook een beetje ongemakkelijk, als twee blanke mannen een afgezonderde stam gaan opzoeken om eens een film met ze te maken. Daarom besloot ik Bentley eens aan de tand te voelen.

Trailer van Tanna

VICE: Hoi Bentley. Hoe kwam je erbij om naar het eiland Tanna te vertrekken, om daar te gaan wonen en een film te maken?
Bentley Dean: Ik was al eens eerder op het eiland geweest – toen om een aflevering van het programma Dateline [een Amerikaanse televisieprogramma over rare, waargebeurde dingen] te schieten. Dat ging over een cult op dat eiland, de John Frum Movement. Die beweging gelooft sinds de Tweede Wereldoorlog dat de Amerikanen op een dag naar het eiland zullen komen en dat er dan eeuwige vrede zal ontstaan. Ze hijsen nog elke dag de Amerikaanse vlag en marcheren in Amerikaanse legeruniformen. Ik heb toen een interview gedaan met de cultleider, terwijl we aan de rand van een vulkaan stonden. Dat was het moment waarop ik dacht: dit is een goede plek voor een fictiefilm.

Oké, maar er vervolgens ook echt gaan wonen met je gezin om een film te maken is een tweede.
Het idee van die film was ook een goed excuus om daar te kunnen zijn, want het is een soort paradijs. Ik wilde mijn jonge kinderen kennis laten maken met iets anders dan de buitenwijken van Melbourne. Mijn jongste was twee en kreeg meteen een zwart kapmes in zijn handen gedrukt, waar hij binnen de kortste keren prima mee overweg kon. Ze leerden eigen schuilplekken bouwen en de taal spreken. Soms kwam ik thuis en stond mijn zoon daar met een peniskoker om tussen de andere dorpskinderen.

Jij en je maatje Martin Butler zijn al acht jaar een succesvol documentaireduo. Waarom wilden jullie nu een fictiefilm maken?
Bij een documentaire moet je de hele tijd paraat staan; als je een cruciaal moment mist is dat een ramp. Dat is dus behoorlijk stressvol en dat wilde ik nu eens niet. Ook wilde ik dat het een echte samenwerking zou worden met de lokale bevolking. Met een documentaire ben je meer toeschouwer: je bespreekt niet waarom en hoe een scène zich ontwikkelt.

Veranderde de hele jungle in een soort filmset?
Nee, dat viel reuze mee. We deden namelijk alles zelf: ik achter de camera, Martin op geluid en mijn vrouw als producent en make-up-artiest. We domineerden zeker niet het hele dorp, zoals zou gebeuren bij het opnemen van een Hollywoodfilm.

Jullie hebben de mensen uit het dorp zover gekregen om mee te doen, terwijl ze nog nooit een film hadden gezien. Hoe kreeg je ze zover?
Ik nam een laptop mee en liet ze Ten Canoes van Rolf de Heer zien, over een plek in Noord-Australië voordat de Europeanen er kwamen. De dorpelingen keken het in een hut en vroegen meteen 'Wanneer kunnen wij beginnen? Geef ons zes kilo spijkers en we bouwen in een paar maanden een hut voor je.'

De trailer van Ten Canoes van Rolf de Heer

Hoe regisseer je mensen die nog nooit een film hebben gezien?
Door dingen vaak te herhalen. We deden sommige dingen drie of vier keer opnieuw. We leerden ze hoe ze moesten acteren, maar ook om bepaalde taboes binnen hun eigen cultuur te doorbreken. Een groot taboe in hun gemeenschap was het tonen van affectie, iets wat juist essentieel was voor het liefdesverhaal dat we willen vertellen. De mannelijke hoofdrolspeler, Dain, die werd gecast omdat hij de knapste van het dorp was, zei meteen 'No way' tegen de liefdesscènes. In onze eerste versie werd er wel een keer gerefereerd naar het vasthouden van een hand, maar zelfs dat ging al te ver voor hem. Uiteindelijk beval zijn stamhoofd hem om mee te werken.

Hoe ging dat?
Goed. Op het einde vond hij het blijkbaar toch niet zo erg dat er een mooie jonge vrouw op een strand aan zijn tepels zat. Dain en Wawa voelden zich ook steeds meer op hun gemak met elkaar. Ik denk ook dat er iets ontstond tussen hen, maar helaas was hij een getrouwde vader.

Was er iets wat je niet in de film mocht stoppen?
Ja, het productieproces van kava. Dat wordt gemaakt van de bladeren van een bepaalde plant. Jonge jongens uit het dorp kauwen erop, spugen het uit en filteren het in een kokosnootschil. Daarna wordt het vermengd met water. Je wordt er stoned en dronken van – een beetje daartussen in. We mochten het absoluut niet filmen omdat het een onderdeel van een ritueel is om in contact te komen met je voorouders. In de scène waarin een van de acteurs, Chief Charlie, onder een boom aan het mediteren is bij het vuur, was hij onder invloed van kava, bijvoorbeeld. Hij deed het om een lied te ontvangen van zijn voorouders. Ik had trouwens ook een flinke slok kava op tijdens het filmen van die scène.

Medicijnmannen, rituelen, peniskokers. De Yakel-stam klinkt heel traditioneel. Hoeveel contact hadden zij met de buitenwereld voordat jij met je gezin kwam logeren?
Dit is interessant aan deze stam: zij zijn heel erg verbonden met de wereld. Ze weten alles over ons, terwijl wij niets van hen weten. Ik vind het ook bullshit om een film te maken waarin het lijkt alsof het om een inheems volk gaat dat bevroren is in de tijd. Elke cultuur verandert, maar de leden van de Yakel-stam hebben ervoor gezorgd dat zij degenen zijn die in controle zijn. Ik ken geen andere groep in de wereld die zo dichtbij de moderne tijd leeft en er toch voor kiest om zo resistent te blijven. Bentley met de hoofdrolspelers

Je maakte de film met een westers publiek in gedachten. Was je niet bang dat het een imperialistisch tintje zou krijgen?
Ik heb daar altijd rekening mee gehouden, al dan niet bewust We zeiden het al in het begin tegen ze: dit wordt een film in jullie taal met jullie verhaal, maar het wordt gemaakt voor filmbezoekers in het Westen, dus het krijgt een bepaalde lengte en er zijn bepaalde audiovisuele conventies.

Wat vonden ze van het eindresultaat?
De eerste keer dat de dorpelingen het zagen was briljant. Zij lachten, schreeuwden en zongen mee met de liedjes. Er zitten veel tijdsprongen in de film maar ze begrepen het allemaal. Het stamhoofd zei tegen me: "Ik weet dat je hier kwam om een film te maken, maar we willen jullie laten weten dat dit ónze film is.' Dain