Koken met Mexico’s derde geslacht

In de Mexicaanse Oaxaca-regio vind je het Juchitán-disctrict. Hier leefde de Zapotec-beschaving, wiens taal en cultuur er nog steeds voortleeft. Een van de vele onderscheidende kenmerken van Juchitán is de populatie van 'muxes' (spreek uit als moe-sjees), wat 'vrouw' betekent in het Zapotische dialect.

Maar het zijn geen vrouwen. Ze zijn geboren als man en kleden zich als vrouw, maar zien zichzelf niet als travestiet of transgender. In plaats daarvan worden ze behandeld als 'het derde geslacht,' en identificeren ze zich met mannen noch vrouwen.

Hierdoor krijgen muxes niet te maken met dezelfde mate van discriminatie als homo's of transgenders. Veel muxes doen taken die traditioneel gezien door vrouwen worden uitgevoerd, maar sommige doen ook mannenwerk.

Bij Las Velas – Oaxacaanse feesten waar wordt gedanst, gegeten en gedronken – voelen muxes zich thuis en verkleden ze zich in het traditionele kehuana-kostuum. Sinds de jaren zeventig geven ze hun eigen feestje dat 'The Authentic Intrepid Danger Seekers' heet – een teken dat de gemeenschap en de overheid geloven in de seksuele diversiteit van Oaxaca.

Om meer over de muxe-cultuur te leren, reisde ik af naar Juchitán. Hier ontmoette ik verschillende muxes die traditionele gerechten voor me bereidden en me vertelden over hun achtergrond en ervaringen.

Victoria López Ramírez, beter bekend als La Toya, is 32 jaar oud. Ze woont samen met haar moeder María en haar zussen, en verdient geld door het haar en make-up te doen van vrouwen en andere muxes. "Ook verkoop ik kleding, geef ik Zumbales en maak ik bloemstukken voor verjaardagen en bruiloften," vertelt ze lachend. Van jongs af aan wist ze dat ze zich aangetrokken voelde tot mannen. "Vanaf mijn twaalfde wilde ik een muxe zijn. Ik begreep het zelf niet en mijn familie accepteerde het eerst niet, maar uiteindelijk hadden ze geen andere keus."

La Toya spreekt terughoudend over Juchitán. "Ook al laten ze ons zijn wie we zijn, moeten mensen niet denken dat het hier een paradijs is. Er zijn homoseksuele muxes die naar Juchitán vluchten, omdat ze hier op de een of andere manier wel worden geaccepteerd – maar er is nog een lange weg te gaan. We moeten niet meer als een toeristenattractie behandeld worden."

Het gerecht dat La Toya voor me bereid krijgt men normaal als ontbijt: rendierenstoofvlees met groene pepers, knoflook en tomaat. Rendiervlees is erg taai, dus ze kookt het minstens drie uur in water met knoflook en olie. Vervolgens voegt ze de tomaten, anatto (een rode pasta) en pepers toe.

Ik vraag haar of het echt zo is dat sommige families hun kinderen dwingen om muxes te worden. "Dat weet ik niet," antwoordt ze. "Wat wel zeker is, is dat niemand je kan leren hoe je homo moet zijn. Je kan iets natuurlijks niet veranderen. Er zijn families die willen dat hun kinderen macho zijn, maar je kan het natuurlijke instinct van een persoon niet bevechten. Dat is waarom veel mensen naar Juchitán komen – om te zijn wie ze daadwerkelijk zijn."

Gala is nu 22, maar begon zich vanaf haar vierde al als vrouw te kleden. "Daardoor heb ik uit de kast kunnen komen, anders had ik dat niet gedurfd," vertelt ze. "Ik ben altijd homoseksueel geweest en ik dacht dat mijn familie me zou afwijzen. Toen ik besloot een muxe te zijn was het veel makkelijker en niet zo traumatisch; het was een moment van vreugde, en nu kijkt iedereen met bewondering naar me – ervan uitgaande dat homoseksualiteit als een muxe meer geaccepteerd wordt."

Gala werkt met haar tante in de bediening van een 'botanero' (een soort bar), waar ze kleine gerechten serveren in combinatie met bier, tequila en mezcal.

Ze maakt een garnalensalade, iets dat ze aan klanten in de bar verkoopt. Ze kookt de garnaal met ui, citroen, tomaat, en een beetje koriander. Het wordt gegeten met gebakken tortillas, 'totopos'.

Haar andere gerecht, dat als 'botana' (voorgerecht) wordt geserveerd, is een stevige vleesbouillon die echt uit Juchitán komt. Het wordt gemaakt met gele maïsbloem, tomaat, welriekende ganzenvoet (plantje met citroengeur), uien en vlees.

"We zijn noch man noch vrouw," zegt Gala resoluut. "We zijn een derde geslacht. Mannen zijn mannen en vrouwen zijn vrouwen – en muxes zijn muxes. Zo simpel is het."

Felina Santiago is 48 jaar en woont samen met haar nichtje en vader. Met het geld dat ze verdient als kapper draagt ze bij aan de kosten. Ze vraagt of ik haar niet bij haar echte naam wil noemen: "Een deel van onze identiteit als muxes is om onze echte naam te behouden en zo onze identiteit te beschermen, terwijl we onszelf onderdompelen in de gewoontes en gebruiken van Juchitán. Het verschil zit 'm in hoe je leeft, in plaats van waar je leeft en hoe we onszelf tot elkaar verhouden. Hier ben ik Felina Santiago."

Muxes hoeven niet per se als vrouw gekleed te zijn, maar in de gemeenschap nemen ze hun rol als muxes op zich. "Het is een manier van leven," vertelt Felina me. "Waar je normaal man of vrouw bent, hebben wij het beste van twee werelden. We zijn natuurlijk homoseksueel, maar ons gedrag is verschillend. We hebben seks met heteroseksuele mannen – waarvan ik altijd zeg dat ze nog uit de kast moeten komen – en we zouden nooit een muxe als partner hebben. Nooit."

Ik vroeg Felina over een roddel die de ronde ging, dat mannen in Juchitán zouden betalen om hun maagdelijkheid als muxe te verliezen. Ze rolde met haar ogen en vertelt: "Muxes hebben altijd opengestaan voor seksuele ontmoetingen, maar nooit voor geld. Veel mannen in deze stad hadden hun eerste seksuele contact met een muxe, lang voordat ze het met hun eigen vriendin deden. Maar niemand gaat dat toegeven."

Felina maakt gestoofde vis, een simpel gerecht. Ze vertelt dat je iedere vis uit de regio kunt gebruiken, maar in dit geval is het zwarte zeebaars. Ze vult de vis met blokjes ui, tomaat en koriander. Dan bindt ze de vis dicht met een touw en plaatst ze het 45 minuten in een traditionele oven, een 'comiscal'.

In een van de kamers van Felina's huis is er een altaar bedekt met bloemen en kaarsen, met de Maagd van Guadalupe en een foto van Felina's moeder, die een paar jaar terug is overleden. "Mijn moeder was het belangrijkst voor me, ze steunde me overal in," zegt ze. "Vaders proberen je altijd te helen, maar moeders zijn veel begripvoller. Uiteindelijk accepteert iedereen onze situatie. Ze hebben geen keus."

Mística Sánches Gómez is 37. Ze komt rond door iedere ochtend haar zelfgemaakte gelatine te verkopen. Ik vind haar op zondag op de begraafplaats, waar ze haar gelatine verkoopt die binnen een paar minuten is uitverkocht. "Dit is wat ik elke dag doe," vertelt ze. "En verder kook ik voor iedereen die het me vraagt."

Mística maakt een traditioneel ontbijt met tomaat en leguaan. Ze doodt het dier en laat het langzaam leegbloeden. Dan hangt ze 'm boven een vuur, waardoor de huid zacht wordt en ze de schubben kan verwijderen. Wanneer-ie eenmaal schoon is stopt ze de leguaan in een pan met water met tomaat, welriekende ganzenvoet en pepers. De benen en de staart zijn het meest smaakvol en dus ook de meest geliefde delen van het dier. Mística bereidt ook de eieren van de leguaan, die minstens dertig minuten worden gekookt.

"Sinds ik het me kan herinneren doe ik al vrouwentaken," zegt ze. "Ik was kleren, verkoop mijn gelatine en ik verkoop kaas. Ik respecteer mijn biologische geslacht en ik zou nooit een geslachtsveranderende operatie ondergaan. Ik ben een muxe en ik ben geïntegreerd, ik heb een gerespecteerde plaats in de maatschappij. Ik voel me trots."