Van zaadje tot karbonaadje: deze man verdient zijn geld met het aftrekken van varkens

Sperma is big business in de vleesketen, want de enorme vraag naar vlees vraagt om veel nazaten. Nieuwe dieren komen niet allemaal ter wereld door de liefde of survival of the fittest: sperma vangen is een baan. Ik sprak met een varkensboer die zijn brood verdient met het zaad van varkens.

'Vegetariër zoekt boer' Tijdens een doodgewone lunchpauze bij mijn studie veehouderij kreeg ik een flyer in mijn hand gedrukt van de studievereniging die zich verdiept in koeien, met daarop een maandelijkse prijsvraag. Die maand kon je een laptop winnen, óf stierensperma van 34XB7. Ik won niet, maar mijn interesse in de dierenspermawereld was gewekt.

Het jaar na die prijsvraag wilde ik stage lopen in een zeugenhouderij vlakbij Den Bosch. Het duurde even voordat ik een varkensboer vond die zo gek was om een maand lang een vegetarische stagiaire in huis te nemen om mee te werken op een intensieve boerderij – ik wilde bovendien niet alleen werken, maar ook wonen op de boerderij. Uiteindelijk kwam ik bij een alleraardigste familie terecht die zelfs groenteburgers voor me kocht voor bij de avondmaaltijd. Te gek vond ik dat. Tijdens het kennismakingsgesprek stelde ik wel grenzen: ik wilde geen babyvarkens ontdoen van hun balletjes, niet de staartjes moeten afbranden of traaggroeiende biggen met een baksteen een enkeltje hemel bezorgen. De boer had ingestemd: "Zolang je maar geen heftige discussies met me aangaat in de stal, en als je al het andere maar wel doet." We hadden een deal, en ik mocht komen logeren en meewerken in de stal.

's Ochtends na het ontbijt ging ik de stal in, meestal rond een uur of acht. Eerst de afzuiger aan bij de driehonderd zeugen, anders kon je door de ammoniak niet ademen. Vervolgens routinematig poep, moederkoeken en dooie biggen scheppen, en daarna de zeugen voederen met een sojarijk ontbijtje. Op een dag zei de boerin: "Vandaag gaan we kunstmatig insemineren. Ik leg het je één keer uit, daarna mag je het de rest van de middag zelf doen want ik moet naar een afspraak. Haal jij even het sperma op bij de brievenbus?"Bij die brievenbus stond een soort koelbox klaar met tubes vol varkenssperma.

Ik heb zeugen bezwangerd De radio stond aan – daar worden de zeugen rustig van – en ze stonden met hun kontjes naar achter klaar in ijzeren boxen: het insemineren kon beginnen. Ik pakte de eerste tube sperma en begon de zeugen op hun kont te slaan. Dan denken ze namelijk dat een beer hen aan het versieren is, en zetten ze zich schrap met hun varkensvagina wijd open. Ik porde een buisje zo diep mogelijk naar binnen (iets wat overigens niet meevalt: de zeugenvagina is wokkelvormig) en verbond de tube varkenssperma met de ingebrachte buis. Nadat de varkensvagina een soort van vacuüm trok en de tube langzaam leeg zoog, hing ik de tube op aan een koord. Het koord hing hoog waardoor ik mijn armen moest strekken om erbij te kunnen, en binnen de kortste keren druppelde er varkenssperma langs mijn armen.

Sinds mijn agrarische opleiding, en helemaal na het werken op deze boerderij, heb ik me altijd afgevraagd waar dat dierensperma toch in godsnaam allemaal vandaan komt.

Paul verdient zijn brood met het aftrekken van dieren Om meer te weten te komen over de wereld van het dierensperma, sprak ik af met Paul. Varkenssperma staat gelijk aan brood op de plank voor deze 43-jarige fokker uit Brabant. Hij nodigde me uit voor een kopje koffie op zijn bedrijf – Paul vindt het belangrijk dat mensen weten waar hun voedsel vandaan komt.

Paul woont samen met zijn familie en beren op een groot stuk land in Noord-Brabant. Zijn fokkerijcentrum is een K.I.-station (K.I.: kunstmatige inseminatie) of een "doorgeefluik van genetica", zoals Paul het zelf graag noemt. Na zijn agrarische opleiding begon hij bij een soortgelijk bedrijf, en na de varkenspest in 1997 startte hij zijn eigen K.I.-station. Samen met zijn vrouw Jacqueline – die de administratie doet – en vier medewerkers runt hij inmiddels al vijftien jaar deze spermabank voor varkens. In de vergaderruimte bij zijn kantoor stonden koelkasten, roestvrijstalen tafels en meerdere apparaten.

MUNCHIES: Ha Paul, vertel eens hoe de fokkerij in zijn huidige vorm is ontstaan – waarom mogen varkens niet gewoon natuurlijk de liefde bedrijven? Dat is eigenlijk heel simpel: K.I. is uitgevonden om geslachtziekten tussen beren en zeugen tegen te gaan. Als je op een groot zeugenbedrijf een paar beren hebt rondlopen die het werk moeten doen, en er loopt er één rond met een geslachtziekte, dan kan een beer alle zeugen – en uiteindelijk ook de andere beren – besmetten.

Geslachtziekten? SOA's? Ja, denk bijvoorbeeld aan varkenschlamydia. Om die reden is er voor iedere diersoort een fokkerijmethode ingericht, ook voor paarden, kippen en konijnen. Tegenwoordig gaat het ook om efficiëntie, en kunnen we beren uitkiezen met bovengemiddelde kwaliteiten: heel veel nakomelingen of goed spek en vlees. Een gemiddelde beer van ons bedrijf zorgt met zijn sperma voor tienduizend nakomelingen per jaar. Naast varkenssoa's zijn andere besmettelijke dierziekten een reden om geen vrouwelijke varkens op het bedrijf te hebben.

Hoe gaat het proces van sperma vangen precies? Wij hebben kunstzeugen en tappen zelf het sperma af. Zo'n kunstzeug is eigenlijk vergelijkbaar met een bankstel. Wij doen er een viltlaag op met een leren hoes eromheen zodat dat lekker comfortabel is. En in zo'n kunstzeug zit een gat? Nee, het is gewoon een sterk ijzeren frame, want de slagtanden van een beer kunnen het geheel lostrekken, en daar zijn de leren hoezen te duur voor. Als de beer erop zit begint hij uit te schachten (krijgt hij een stijve, red.). Onze medewerkers zitten dan paraat met latex handschoentjes op een klein krukje naast die beer. Zodra de beer uitgeschacht is, dekken die beren in onze hand (Paul maakt met zijn hand een vuistje met een gat tussen wijsvinger en duim ter demonstratie,red.). De penis van een beer heeft een schroefdraad (zie eerdergenoemde wokkelvagina, red.), die draait zich vast in de handpalm. Dan gaat hij op een gegeven moment sperma lozen. Hij doet daar ongeveer vijf minuten over, voor een gemiddelde hoeveelheid van tweehonderd à driehonderd milliliter sperma per sprong.

Dan heeft de medewerker een zakje vol met sperma. En dan? Nee, geen zakje. We vangen het op in milkshakebekers, omdat wij graag met wegwerpmaterialen werken, onder andere om kruisbesmetting te voorkomen. In het laboratorium leggen we het vers gevangen sperma per ejaculaat onder de microscoop om de beweging, het aantal spermacellen en de kwaliteit van het sperma te meten. We werken altijd met vers sperma, het moet binnen vier tot vijf dagen door onze klanten gebruikt worden, anders gaan de spermacellen dood – er is dus haast bij om het bij de klanten te krijgen. Je kunt het niet invriezen zoals bij runderen wel het geval is. De computer berekent hoeveel doses wij ervan kunnen maken. Stel, we hebben een ejaculaat van 250 gram, dat gaat in een verdunningsbad met ongeveer vijf liter gedemineraliseerd water en een voedingsbodem om het sperma in leven te houden. Dan maken we uit dat bad porties van 80 millimeter, en dat wordt dan door onze klanten gebruikt voor één inseminatie per zeug.

Onlangs zag ik in een filmpje dat er nieuwe technieken bestaan om zeugen op te winden, zodat ze meer biggen baren. Hoe doen jullie dat bij de beren, hoe krijgen jullie ze opgewonden? Op de kunstzeug zit de geur van andere beren. Als de beren dat ruiken, dan doet dat wel iets. In de natuur is dat ook zo. Verder hoeven we er niets aan te doen.

Ik kan me maar moeilijk voorstellen dat er, op een paar bestialiteitliefhebbers na, iemand op zoek is naar een baan waarbij je handmatig dieren aftrekt. Waarom gebeurt het sperma vangen niet machinaal? Die machinale technieken beginnen nu te komen, maar wat wij zien is dat een gemiddelde medewerker in de stal het sperma van vijf beren per uur kan aftappen. Er zijn nu zogenaamde melkmachines in de maak die eigenlijk hetzelfde doen, dan hoef je 'm zelf niet meer in de hand te houden maar draait-ie in een soort kunstvagina of kunstschede die aan die bok zit. Eén iemand moet de beren in een ruimte loodsen, een ander staat daar in een verdiepte put om die handeling uit te voeren; ondanks dat je dan met zo'n melkmachine tien beren per uur kunt ontvangen, werk je nog steeds met twee personen. Zo'n melkmachine is een schrikbarende investering en met onze werkwijze halen we ongeveer dezelfde productie. Op onze schaal is dat financieel gewoon niet aantrekkelijk. Wellicht in de toekomst, als de prijs van zo'n machine naar beneden gaat.

Het sperma wordt in een koelbox aangeleverd. Hoe komt het sperma bij de klanten? En is koud sperma niet een beetje ongemakkelijk voor de zeugen? We hebben koeriersdiensten met klimaatkasten in de auto waarin het sperma op zeventien graden blijft. Die temperatuur is nodig om de spermacellen tot rust te brengen. Als het sperma verdund wordt op dertig graden verliest het al een beetje overlevingskracht. Zouden we het sperma bewaren op deze temperatuur, dan is het sperma na anderhalve dag hartstikke dood. Daarom houden we het op zeventien graden, en bij de inseminatie wordt het sperma opgewarmd in de baarmoeder van de zeug waardoor het weer actief wordt en de conceptie kan plaatsvinden.

Dank voor het gesprek Paul!